Choroby skórne u niemowląt

Przede wszystkim, w porównaniu do osób dorosłych, u niemowląt skóra jest cieńsza, bardziej wrażliwa i podatna na urazy mechaniczne. W obrębie naskórka stwierdza się niepełną syntezę lipidów, co w połączeniu ze zwiększoną przeznaskórkową utratą wody przekłada się na wzmożone ryzyko przesuszania się skóry. Ponadto przez kilka pierwszych tygodni życia odczyn powierzchni skóry (pH) jest zbliżony do neutralnego, w związku z czym stwierdza się zwiększone ryzyko infekcji miejscowych. Istotna jest także zmniejszona zdolność do syntezy melaniny w obrębie naskórka oraz wyższe wartości stosunku powierzchni skóry do masy ciała.

Pojawiające się w ciągu pierwszego roku życia dziecka zmiany na skórze w większości wynikają z obecności odrębności rozwojowych i niepełnej dojrzałości. Najczęściej wymagają obserwacji i wzmożonej pielęgnacji – z uwagi na łagodny charakter i samoistne ustępowanie. Istnieją jednak sytuacje, kiedy pojawia się konieczność konsultacji lekarskiej, głównie celem oceny nasilenia choroby i wdrożenia odpowiedniej terapii [1, 2, 3].

W artykule omówiono najbardziej powszechne problemy skórne okresu niemowlęcego.

Ciemieniucha

Jest to odmiana łojotokowego zapalenia skóry obejmującego skórę owłosioną głowy. Uznaje się, że jest to często występujący problem u niemowląt, przeważnie o samoograniczającym się, łagodnym charakterze. Szacuje się, że dotyczy około 10% populacji dzieci w tym wieku, a szczyt zachorowań przypada na około trzeci miesiąc życia. Ciemieniucha manifestuje się w postaci tłustych, żółtawych łusek lokalizujących się na podłożu rumieniowym, głównie w okolicy czołowej i ciemieniowej. Jednak zmiany mogą pojawiać się w innych miejscach obfitujących w gruczoły łojowe, takie jak linia T twarzy lub okolice zamałżowinowe. W przypadku braku odpowiedniego leczenia wykwity mogą mieć charakter grubych nawarstwień. Istotny jest dobry stan ogólny dziecka i brak współtowarzyszących dolegliwości subiektywnych [4, 5]. 

Patogeneza ciemieniuchy ma charakter wieloczynnikowy. Wydaje się, że główną rolę odgrywa stymulacja androgenami matczynymi powodująca nadmierną aktywność gruczołów łojowych oraz kolonizacja skóry przez drożdżaki Malassezia. Warto podkreślić, że wykazano, iż u dzieci z ciemieniuchą stwierdza się pozytywny wywiad rodzinny w kierunku atopowego zapalenia skóry i/lub astmy [6, 7]. 

Nie istnieje metoda profilaktyki rozwoju ciemieniuchy. W przypadkach zmian łagodnych wskazane jest codzienne mycie główki dziecka z wykorzystaniem delikatnego szamponu przeznaczonego do pielęgnacji skóry niemowląt i następnie czesanie owłosionej skóry szczotką z miękkim naturalnym włosiem. Zmiany bardziej nasilone wymagają aplikacji emolientu, najlepiej pozostawionego na dłuższy czas, nawet na całą noc, w celu zmiękczenia nawarstwień. Brak poprawy po zastosowaniu wyżej wymienionych metod lub zmiany nasilone z towarzyszącym intensywnym stanem zapalnym powinny skłaniać opiekunów do konsultacji lekarskiej, celem włączenia farmakoterapii, z wyboru miejscowych preparatów przeciwgrzybiczych (ketokonazol) lub glikokortykosteroidowych (hydrokortyzon). Podkreśla się, że bardzo ważne jest informowanie opiekunów o możliwości nawrotu ciemieniuchy, co jest często obserwowane [8].

Potówki

Ten typ zmian skórnych powstaje na skutek zablokowania przewodów wyprowadzających gruczołów potowych ekrynowych. Uznaje się, że do trzeciego miesiąca życia mają one charakter fizjologiczny. Główną przyczyną rozwoju potówek są zaburzenia termoregulacji w postaci utrudnionego wydzielania potu i/lub jego jednoczesnej nadprodukcji. Do czynników sprzyjających powstawaniu potówek należą: niedojrzałość skóry noworodka, stany gorączkowe, przegrzewanie, nieprawidłowa pielęgnacja, m.in. spowodowana miejscową aplikacją oliwek kosmetycznych.

W zależności od lokalizacji blokady w obrębie skóry wyróżnia się trzy rodzaje potówek, które manifestują się w odrębny sposób. 

Potówki zwykłe mają charakter drobnych pęcherzyków przypominających krople rosy rozproszone na skórze niezmienionej zapalnie. Są bardzo delikatne, co wynika z ich powierzchownego charakteru, gdyż powstają na poziomie warstwy rogowej naskórka. Najczęściej lokalizują się w obrębie skóry głowy, szyi, tułowia. W ich przypadku nie istnieje konieczność stosowania leczenia; zmiany mają charakter samoustępujący po usunięciu czynnika wywołującego (najczęściej nadmiernego przegrzewania skóry). 

Potówki czerwone manifestują się w postaci licznych, symetrycznie układających się grudek zapalnych, pojawiających się także w miejscach narażonych na ucisk. Rozwijają się na skutek zamknięcia przewodów wyprowadzających w obrębie dolnych warstw naskórka. W ich przypadku pomocne może być stosowanie pudru w płynie, preparatów zawierających cynk. Potówki głębokie rozwijają się na skutek zamknięcia ujścia gruczołu potowego w obrębie lub poniżej granicy skórno-naskórkowej i najczęściej mają charakter grudek z pęcherzykami na szczycie, widocznych na podłożu rumieniowej, zapalnej skóry. Z uwagi na nasilony odczyn zapalny w przypadku potówek głębokich pomocne jest włączenie krótkotrwałej miejscowej glikokortykosteroidoterapii z zastosowaniem preparatów o słabej mocy (np. hydrokortyzonu). Jednym z najczęstszych powikłań potówek jest wtórne nadkażenie bakteryjne. Wówczas należy zastosować miejscową antybiotykoterapię w połączeniu z preparatami odkażającymi.

Niewątpliwie kluczowym postępowaniem profilaktyczno-terapeutycznym w przypadku potówek jest minimalizowanie nadmiernego pocenia się skóry niemowlęcia poprzez unikanie nakładania nadmiaru odzieży wykonanej z syntetycznych materiałów lub przebywanie w niższych temperaturach otoczenia [9, 10].

Pleśniawki

Pleśniawki rozwijają się na skutek infekcji grzybiczej jamy ustnej niemowlęcia, najczęściej wywołanej przez drożdżaki z rodzaju Candida [11]. Wśród przyczyn rozwoju pleśniawek wymienia się zaniedbania higieniczne, takie jak: oblizywanie smoczków przez opiekunów przed włożeniem ich do jamy ustnej dziecka, nieprawidłowe mycie i wyparzanie smoczków i butelek, a także przewlekłą glikokortykosteroidoterapię, antybiotykoterapię, anemię, niedobory żywieniowe lub zaburzenia odporności [12]. Szacuje się, że pleśniawki dotyczą około 4–15% noworodków i częściej pojawiają się u wcześniaków lub dzieci z małą masą urodzeniową [13].

W obrazie klin...