Pielęgnacja skóry dziecka

Budowa skóry noworodka

Powszechnie wiadomo, że skóra noworodka i niemowlęcia jest delikatniejsza i cieńsza niż skóra dorosłego człowieka. Dojrzewanie układu powłokowego szacuje się na pierwsze 2–3 lata życia dziecka, choć właściwy, kwaśny odczyn skóra uzyskuje po kilku tygodniach (pH 5,4–5,9). Ponadto z biegiem lat skóra uzyskuje intensywniejszą pigmentację, odporność na działanie światła słonecznego, a produkcja melaniny się stabilizuje. Dojrzałość osiągają również gruczoły potowe, które początkowo są rzadziej rozmieszczone w skórze, a ich praca jest mniej efektywna, przez co należy zachować szczególną ostrożność, aby nie przegrzać dziecka. Należy również pamiętać, że małe dziecko, z uwagi na dużą powierzchnię układu powłokowego, narażone jest na zwiększone przezskórne wchłanianie ciepła i substancji chemicznych (np. leków) oraz szybko się wychładza, traci ciepło. Z tego względu istotne jest ubieranie dziecka warstwowo, „na cebulkę”, by w razie potrzeby móc zdjąć bądź założyć dodatkową warstwę. Wybierając garderobę malucha, należy zwracać uwagę na skład surowcowy tkanin. Zaleca się stosowanie tkanin naturalnych, przewiewnych, niedrażniących wrażliwej skóry, np. bawełny.

Ciekawostka: U noworodków i niemowląt często występuje przejściowe łysienie. Związane jest to z brakiem synchronizacji procesu wzrostu i utraty włosa.

Budowa anatomiczna poszczególnych warstw skóry noworodka różni się nieco od skóry osoby dorosłej. Przede wszystkim zwraca uwagę cieńszy płaszcz hydrolipidowy, stąd niewskazane jest częste ścieranie i wymywanie go. Również warstwa rogowa, ziarnista i kolczysta naskórka malucha jest słabo rozwinięta, o luźnym układzie komórek, a przyczepność do skóry właściwej jest dużo słabsza niż w skórze dojrzałej. Szczególnym przykładem odmienności w budowie anatomicznej jest skóra wcześniaka. Przykład ten ilustruje tabela 1.
 

Wyróżnia się zatem 3 warstwy skóry:

• Naskórek (epidermis) – warstwa pochodzenia ektodermalnego, zbudowana z keratynocytów i korneocytów (warstwy rogowej), zawierająca barwnik (melaninę), a także komórki układu nerwowego (np. komórki Merkla) czy immunologicznego (np. komórki Langerhansa). W naskórku wyróżnia się warstwy: rogową, strefę pośrednią, warstwę ziarnistą, kolczystą i podstawną.
• Skóra właściwa (corium, dermis) – warstwa pochodzenia mezodermalnego, składająca się z włókien kolagenowych, sprężystych i retikulinowych, zawierająca komórki łącznotkankowe, jak: fibrocyty, limfocyty, fibroblasty, komórki tuczne, histiocyty, naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe i przydatki skóry (np. paznokcie, gruczoły potowe i łojowe, włosy). Histologicznie skóra właściwa dzieli się na warstwę brodawkową i siateczkową.
• Tkanka podskórna (subcutis) – warstwa składająca się z komórek tłuszczowych i tkanki łącznej włóknistej, zawierająca włókna nerwowe, naczynia krwionośne i części wydzielnicze gruczołów potowych.

Skóra pełni wiele istotnych biologicznie funkcji:

• stanowi barierę ochronną przed szkodliwymi czynnikami fizycznymi, biologicznymi i chemicznymi,
• bierze udział w termoregulacji oraz regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej,
• obejmuje czynności wydzielnicze i resorpcyjne,
• bierze udział w przemianach witaminowych,
• bierze udział w procesach odpornościowych,
• pełni funkcję wrażeniową poprzez umożliwienie ekspresji emocji.

W związku z faktem, iż skóra dziecka dojrzewa w ciągu pierwszych 2–3 lat życia, należy w tym okresie szczególnie zadbać o jej ochronę przed czynnikami drażniącymi mechanicznie i fizycznie.

Ciekawostka: Łączna powierzchnia skóry może wynosić nawet 2 m2, a jej grubość: 1,4–4 mm (bez tkanki podskórnej).

Higiena i pielęgnacja skóry dziecka

Prawidłowa pielęgnacja skóry dziecka stanowi obowiązkowy element opieki nad noworodkiem i niemowlęciem, ponieważ układ powłokowy, jaki ona tworzy, pełni funkcję ochronną przed wniknięciem patogenów do wnętrza organizmu. Nieuszkodzona, pozbawiona wykwitów skóra spełnia swą rolę efektywnie i aby zachować ją w dobrej kondycji, nieodzowne jest utrzymanie jej w czystości. Nie ma odgórnie narzuconych norm dotyczących częstotliwości kąpieli noworodka. Należy jednak brać pod uwagę fakt, że:

• maluch może ulewać pokarm, który gromadzi się w fałdkach szyi i karku,
• okolica dłoni narażona jest na kontakt z drobnoustrojami,
• okolica krocza nieustannie kontaktuje się z moczem i kałem,
• w ciepłych miesiącach dziecko poci się intensywniej, a okolice pach i pachwin narażone są na otarcia,
• skóra noworodka i niemowlęcia posiada cieńszą barierę hydrolipidową, przez co częste ścieranie warstwy ochronnej nie jest wskazane.

W ustalaniu częstotliwości kąpieli dziecka należy zatem znaleźć kompromis między koniecznością zachowania skóry w czystości a nienaruszeniem płaszcza hydrolipidowego, zaś bezwzględnym priorytetem jest zachowanie dobrej kondycji skóry malucha. Autorzy wielu publikacji zalecają, by kąpać dziecko nie częściej niż 2 razy w tygodniu, odroczyć pierwszą kąpiel do momentu ustabilizowania temperatury ciała noworodka, a w ciągu pierwszych dwóch tygodni używać czystej wody bez płynów, mydeł i innych środków pielęgnacyjnych.
Codzienna pielęgnacja bezwzględnie obejmuje okolice twarzy, karku, szyi, pach, dłoni, stóp i krocza. Należy pamiętać, by do przecierania twarzy używać lekko ciepłej, przegotowanej wody oraz delikatnych płatków kosmetycznych lub gazików, które nie podrażni...