Autor: Natalia Wyciślik-Piróg

Od kilku lat temat szczepień ochronnych u niemowląt wzbudza wiele kontrowersji wśród świeżo upieczonych rodziców. Przyczyną obaw i wątpliwości jest brak dostatecznej wiedzy z zakresu immunologii oraz rosnące zaangażowanie ruchów antyszczepionkowych. Dodatkowo informacje zamieszczane na parentingowych forach internetowych potęgują w rodzicach lęk przed niepożądanymi odczynami poszczepiennymi (NOP) – niesłusznie. Tymczasem kalendarz szczepień ochronnych jest nieustannie poszerzany o nowe szczepienia podstawowe i zalecane, co spotyka się z nieprzychylnym przyjęciem ze strony opiekunów najmłodszych pacjentów. Nieodzowną rolę w zmianie niekorzystnego nastawienia do szczepień odgrywa zatem edukacja prowadzona przez personel medyczny, w tym położne.

Skóra, zwana również układem powłokowym, może mierzyć aż 2 m2 i w zależności od okolicy ciała osiągać grubość od 1,4 aż do 4 mm (np. na piętach). Składa się z kilku warstw naskórka (rogowaciejącego, kolczystego, pośredniego, podstawnego), które u noworodków i niemowląt stanowią delikatnie połączoną, słabo zwartą strukturę, i skóry prawdziwej. Bierze udział w wielu procesach życiowych – to dzięki niej możliwa jest sprawna termoregulacja, wydzielanie natłuszczającego sebum (łoju), wydalanie ubocznych metabolitów, wchłanianie różnorakich substancji, w tym leków, oraz ochrona przed inwazją patogenów chorobotwórczych. Dojrzewanie skóry obserwuje się przez całe życie, lecz najwyraźniej zaznacza się to w pierwszych 3 latach życia człowieka. Okres ten skutkuje zwiększoną podatnością na uszkodzenia, podrażnienia fizyczne i chemiczne oraz reakcje alergiczne.

Zmiany hormonalne zachodzące w organizmie przyszłej matki wpływają na zwiększenie podatności narządów rodnych na różnorodne infekcje, a także mogą powodować dolegliwości czy dyskomfort, na przykład podczas współżycia płciowego. Okres ciąży i połogu, choć jest stanem fizjologicznym, wymaga od kobiety szczególnej czujności w kontekście zachowania zdrowia, również intymnego. Istotne jest zatem, aby została ona zaznajomiona z podstawowymi zasadami higieny w okresie ciąży i połogu oraz wyedukowana w zakresie zwiastunów rozwijającej się infekcji intymnej. Nieleczone stany zapalne, niezależnie od ich podłoża, mogą stać się źródłem poważnych problemów, takich jak: poród przedwczesny, niepłodność, zakażenie wstępujące, a nawet posocznica, toteż do podstawowych zadań położnych należy efektywna edukacja pacjentek.

Powszechnie przyjęło się, że skóra noworodka czy niemowlęcia jest nieskazitelnie czysta i gładka. W praktyce jednak rzadko się zdarza, by niedojrzały układ powłokowy najmłodszych dzieci bezproblemowo radził sobie z niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak: środki piorące, kosmetyki, mocz czy kał. Z racji luźnej budowy poszczególnych warstw skóry staje się ona podatna na podrażnienia lub przerwanie ciągłości, czego wyrazem jest występowanie wykwitów, plam, wysypek oraz stanów zapalnych. Część zmian skórnych zalicza się do stanów fizjologicznych, np. rumień noworodkowy i trądzik niemowlęcy, jednak należy uważnie obserwować skórę dziecka pod kątem dermatoz. Do działań prewencyjnych problemów skórnych noworodka zalicza się prawidłowe wykonywanie zabiegów higienicznych, stosowanie kosmetyków przeznaczonych dla najmłodszych oraz ostrożność podczas posługiwania się narzędziami, np. cążkami czy nożyczkami do paznokci. Jednym z zadań położnej jest zatem edukacja matki w kwestii obserwacji skóry dziecka, techniki wykonywania podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych, a także postępowania w przypadku pojawienia się niepokojących symptomów.

Rak szyjki macicy jest drugim co do częstości występowania ginekologicznym nowotworem złośliwym wśród kobiet (uwzględniając raka piersi). Jego rozwój rozpoczyna się od infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego, która jest łatwo wykrywalna w rutynowym badaniu cytologicznym. Zgodnie z danymi Krajowego Rejestru Nowotworów zaledwie 27% Polek regularnie wykonuje to badanie, mimo szerokiej dostępności do programu profilaktyki. Szacuje się, że w 40% postawionych diagnoz stan pacjentki jest poważny, a nowotwór szyjki macicy wykazuje zaawansowane stadium. Co więcej, duża zachorowalność i umieralność na ten typ nowotworu plasuje Polskę w niechlubnej czołówce państw europejskich. Każdego dnia diagnozuje się średnio 6 nowych przypadków raka szyjki macicy, z których aż 4 kończą się zgonem kobiety. W dniach 16–22 stycznia 2023 r. odbył się Europejski Tydzień Profilaktyki Raka Szyjki Macicy [2, 3].

Pielęgnacja kikuta pępowinowego noworodka, choć nie jest czynnością skomplikowaną, wymaga od świeżo upieczonych rodziców wprawy oraz przestrzegania pewnych zasad. Z reguły kikut odpada w ciągu pierwszych 7–14 dni, choć w niektórych przypadkach oddziela się znacznie dłużej, nawet około miesiąca. Kluczowym aspektem jest utrzymywanie kikuta oraz dna pępka w czystości oraz stosowanie tzw. suchej pielęgnacji, zgodnie z aktualnymi zaleceniami WHO oraz Nadzoru Krajowego w dziedzinie Neonatologii.

Zmiany skórne niemal zawsze rodzą wątpliwości i obawy rodziców noworodka, niemowlęcia a nawet starszego dziecka. W większości przypadków zupełnie niesłusznie, choć zawsze, należy się pochylić nad problemem i zdiagnozować dziecko pod kątem wystąpienia np. alergii. Alergie to grupa chorób, z którą coraz częściej w swej praktyce zawodowej mają do czynienia zarówno lekarze pierwszego kontaktu, pielęgniarki, jak i położne. Objawy różnią się w zależności od układu narządów, którego dotyczy alergia, a nasilenie dolegliwości może przybierać postać zarówno łagodną, jak i bardzo gwałtowną (wstrząs anafilaktyczny). Alergia może wystąpić w każdym wieku, nawet w wyniku ekspozycji na alergen, który dotychczas nie wywoływał dolegliwości. W diagnostyce tej grupy schorzeń wykorzystuje się m.in. testy alergologiczne oraz tzw. panele alergologiczne wykonywane z pobranej próbki krwi żylnej. Alergie bardzo często ujawniają się już we wczesnym dzieciństwie, a odpowiednio zdiagnozowane i leczone dziecko ma dużą szansę na komfortowe życie.

W dostępnych na rynku broszurach parentingowych czy literaturze przeznaczonej dla rodziców wiele stronic jest poświęconych odpowiedniej toalecie ciała dziecka. Nie bez powodu tematyka budzi zainteresowanie, gdyż skóra noworodka – choć budową podobna do skóry osób dorosłych – wymaga zupełnie innego podejścia pielęgnacyjnego. Ponadto niektóre problemy okresu noworodkowego oraz niemowlęcego generują konieczność zmiany strategii postępowania, a nawet zastosowania specjalistycznych preparatów dermatologicznych. Coraz częściej spotyka się bowiem dermatozy u maluchów, począwszy od alergii kontaktowych, przez objawy skórne nietolerancji pokarmowych, aż po atopowe czy łojotokowe zapalenie skóry i osutkę polekową.