Nieukojony płacz niemowląt – kolka niemowlęca

Epidemiologia

Kolka jest dość powszechnym zjawiskiem w grupie małych niemowląt. Wskaźnik chorobowości jest zmienny w zależności od metody zbierania danych, a także wynika ze zmienności definicji, różnic kulturowych czy indywidualnego podejścia rodziców do płaczu niemowlęcia. W większości badań wskaźnik ten kształtuje się w okolicach 20%. Początek kolki obserwuje się już w 2.–3. tygodniu życia, ze szczytem występowania w 4.–6. tygodniu (17–25% populacji niemowląt) i następnie ze stopniowym zmniejszaniem nasilenia (11% niemowląt w 8.–9. tygodniu życia). U większości dzieci kolka ustępuje w okolicy 10.–12. tygodnia (0,6% niemowląt) [1, 2].
Nie udowodniono związku z płcią, sposobem karmienia, wiekiem ciążowym czy statusem społeczno-ekonomicznym. Uważa się, że kolka jest skrajnym objawem normalnego zachowania niemowląt [3].

Etiopatogeneza

Pomimo powszechnego występowania, etiologia kolki pozostaje nadal nie w pełni poznana, częściowo przez jej złożony i wieloczynnikowy charakter.
Termin „kolka” sugeruje, że przyczyną dolegliwości są zaburzenia przewodu pokarmowego, zwłaszcza że w czasie krzyku dziecko często ma napięty brzuch i podkurcza kończyny. Trudno jednak jednoznacznie określić kolkę jako wyłącznie zaburzenie żołądkowo-jelitowe, ponieważ obraz dziecka, które po prostu krzyczy, wygląda podobnie. Regularność i schemat występowania nieukojonego płaczu w stałych popołudniowych lub wieczornych godzinach zdaje się przeczyć przyczynie jelitowej, skoro małe niemowlę zjada posiłki we wszystkich porach dnia. Wobec tego sugeruje się niedojrzałość układu nerwowego z nadwrażliwością na bodźce i/lub zmniejszonymi zdolnościami regulacyjnymi jako przyczynę kolki niemowlęcej [4]. Ponadto poszukuje się związku z nieprawidłowymi technikami karmienia, zaburzeniami mikroflory jelit, a także z jednostkami chorobowymi, takimi jak: alergia pokarmowa, nietolerancja laktozy, choroba refluksowa, a także migrena.

Zaburzenia mikroflory jelitowej

Przeprowadzono kilkanaście badań sugerujących zaburzenia rozwoju mikroflory jelitowej u dzieci z kolką. Badania wykazały, że niemowlęta z kolką mają mniej różnorodną florę bakteryjną jelit, z częstszą kolonizacją bakteriami Gram-ujemnymi, takimi jak Escherichia coli, oraz zmniejszoną liczbą bakterii z gatunku Lactobacillus w stosunku do zdrowych dzieci. Nieprawidłowy rozwój mikroflory bakteryjnej częściowo poprzez nasilenie procesów fermentacyjnych może prowadzić do nadmiernego wytwarzania gazów, wzdęcia brzucha i niepokoju [5, 6].

Kolka a alergia na białko mleka krowiego

Związek kolki z alergią na białko mleka krowiego jest niejednoznaczny. Powstało kilka systematycznych przeglądów u niemowląt chorych na kolkę, które wykazały, że stosowanie preparatów zawierających hydrolizat białka mleka krowiego skraca czas płaczu u tych niemowląt, jednak ograniczenia większości tych badań polegały na niejasnej metodzie randomizacji i/lub niewystarczającym zaślepieniu [7]. Z drugiej strony, w innym badaniu wykazano, że doradzanie rodzicom, jak najlepiej reagować na płacz niemowlęcia, prowadzi do większego zmniejszenia płaczu niż wyeliminowanie z diety białka mleka krowiego, a ponowne wprowadzenie tych białek nie pogarsza płaczu [8].
ABMK może być przyczyną drażliwości, ale należy ją brać pod uwagę, jeżeli płaczące dziecko prezentuje inne dolegliwości, takie jak: trudności w karmieniu, brak przyrostu masy ciała, wymioty, biegunka ze śluzem lub z krwią, atopowe zapalenie skóry u dziecka i/lub dodatni wywiad rodzinny w kierunku atopii u krewnego I stopnia. Wówczas wskazane jest zastosowanie próby diagnostyczno-leczniczej z wyłączeniem białka mleka krowiego z diety dziecka (poprzez wyłączenie białka mleka krowiego z diety matki karmiącej lub karmienie hydrolizatem o wysokim stopniu hydrolizy) na próbny okres 2 tygodni, po którym należy zweryfikować skuteczność interwencji [9]. W przypadku diety eliminacyjnej matki należy zwrócić szczególną uwagę na ukryte źródła białka mleka krowiego w produktach spożywczych (np. wypieki, wędliny, słodycze, gotowe sosy).

Kolka a nietolerancja laktozy

Dowody na rolę nietolerancji lub przeciążenia laktozą w kolce są mieszane i niejednoznaczne. Rozpoznanie należy wziąć pod uwagę, jeżeli u dobrze przybierającego niemowlęcia obserwuje się oddawanie pienistych, strzelających stolców, z towarzyszącym często zaczerwieniem okolicy odbytu (spowodowanym niskim pH stolca). Najczęściej uspokojenie matki oraz modyfikacja techniki karmienia piersią lub czasowe włączenie mieszanki o zmniejszonej ilości laktozy przynosi poprawę. Jeżeli dolegliwościom towarzyszy zahamowanie lub zwolnienie przyrostów masy ciała, w diagnostyce różnicowej należy rozważyć przyczyny wtórnej nietolerancji laktozy, tj. przebycie ciężkiej infekcji przewodu pokarmowego lub ABMK [9, 10].

Kolka a choroba refluksowa

U zdrowych dzieci RŻP, czyli cofanie się treści pokarmowej do przełyku i/lub do jamy ustnej, jest rzadką przyczyną niepokoju i drażliwości, zgodnie ze stosowanym w literaturze anglosaskiej określeniem „szczęśliwy ulewacz” (ang. happy splitter). W większości badań nie wykazano również jednoznacznego związku pomiędzy płaczem, drażliwością a ChRP [9, 10, 11]. W przypadku braku objawów alarmowych (tj. odruchy wymiotne, wymioty treścią krwistą lub fusowate, niechęć do jedzenia, upośledzenie wzrastania, przyjmowanie nieprawidłowej pozycji ciała) ChRP jest mało prawdopodobną przyczyną drażliwości. Nie udowodniono również, aby leczenie hamujące wydzielanie kwasu solnego lub prokinetyczne zmniejszało nasilenie fizjologicznych regurgitacji [12]. Regurgitacje współwystępują u około 22% dzieci z kolką.

Kolka a migrena

Przejście z życia wewnątrzmacicznego do życia pozamacicznego wiąże się z zalewaniem dziecka nowymi intensywnymi bodźcami słuchowymi czy wzrokowymi. Zdolność niemowląt do postrzegania rozwija się w ciągu pierwszych tygodni życia, co mogłoby wyjaśniać, dlaczego kolka osiąga szczyt w 6. tygodniu życia, a nie zaraz po urodzeniu. Związek migreny i kolki tłumaczy się ekspresją genów migrenowych u niemowlęcia, co miałoby przejawiać się większą wrażliwością na bodźce. W kilku badaniach wykazano związek między kolką u niemowląt a wystąpieniem migreny u dzieci, w tym 5-krotny wzrost ryzyka wystąpienia migreny u dziecka, jeżeli w wywiadzie występowała kolka niemowlęca [13] oraz 2-krotny wzrost ryzyka urodzenia dziecka z kolką u matek cierpiących na migrenę [14]. Dotychczasowe wyniki badań sugerujących związek z wystąpieniem migrenowych bólów głowy spowodowały włączenie kolki do Międzynarodowej Klasyfikacji Bólów głowy (ICHD-III – The International Classification of Headache Disorders) w części „Zespoły epizodyczne, które mogą być związane z migreną”, obok łagodnego napadowego kręczu szyi, migreny brzusznej lub zespołu cyklicznych wymiotów [15].

Czynniki psychospołeczne

Zaburzenia relacji na linii rodzic – dziecko czy wysoki poziom lęku rodziców mogą być potencjalnymi przyczynami wystąpienia kolki. Wykazano, że depresja zarówno u matki, jak i u ojca wiąże się z wyższym ryzykiem wystąpienia kolki niemowlęcej, ale nie ustalono, czy przyczyna jest na poziomie genetycznym, czy też jest wynikiem kontekstu sytuacji, takich jak: trudności małżeńskie, rodzinne czy ekonomiczne [16].

Narażenie na nikotynę

Wykazano, że codzienne palenie przez matkę w ciąży lub stosowanie nikotynowej terapii zastępczej w okresie prenatalnym wiąże się ze zwiększeniem ryzyka kolki u dziecka, co jest kolejnym argumentem przeciwko paleniu papierosów w środowisku dziecka [17, 18].

Kolka jako czynnościowe zaburzenie przewodu pokarmowego

CZPP to przewlekłe, nawracające dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, których obecności i nasilenia nie można wytłumaczyć przyczyną organiczną, czyli wykrywalnymi w badaniach dodatkowych nieprawidłowościami strukturalnymi lub biochemicznymi. Klasyfikuje się je zgodnie z Kryteriami Rzymskimi, których nazwa pochodzi od miejsca spotkań ekspertów. Rozpoznanie CZPP można ustalić na podstawie zebranego dokładnego wywiadu i badania przedmiotowego, zwykle bez konieczności wykonywania dodatkowych badań. Kolka niemowlęca jako czynnościowe zaburzenie rozwojowe została uwzględniona w III Kryteriach Rzymskich, które aktualizowano w 2016 r. jako IV Kryteria Rzymskie. Diagnozując kolkę niemowlęcą, należy się nimi posługiwać w celu ustalenia rozpoznania.

Kryterium rozpoznania

Do rozpoznania kolki niemowlęcej wymagane jest spełnienie wszystkich poniższych kryteriów:

• Objawy pojawiają się i ustępują < 5. miesiąca życia.
• Występują nawracające i długotrwałe okresy płaczu, rozdrażnienia lub niepokoju bez widocznej przyczyny, której opiekunowie nie mogą zapobiec ani rozwiązać.
• Nie ma dowodów na objawy choroby organicznej (tj. zaburzenia rozwoju, mierne przyrosty masy ciała czy gorączka) [19].
   

Postępowanie

Oceniając płaczące niemowlę, należy przeprowadzić dokładny wywiad i badanie przedmiotowe, w którym należy ocenić ryzyko ewentualnej choroby organicznej. Wykazano, że u niemowląt z objawami sugerującymi kolkę tylko u 5% z nich objawy były powiązane z chorobą organiczną i u większości występowały nieprawidłowości w badaniu fizykalnym [20].
Podczas epizodów kolek niemowlę może mieć zaczerwienioną twarz, wzmożone napięcie mięśniowe, 1 na 3 niemowlęta będzie miało wzdęty brzuch i oddawało gazy. Stwierdzenie natomiast objawów alarmowych (tabela 1) zobowiązuje do wykonania odpowiedniej diagnostyki w zależności od podejrzewanego rozpoznania (tabela 2).

Tabela 1. Objawy alarmowe w CZP

Tabela 2. Diagnostyka różnicowa kolki niemowlęcej

Diagnostyka różnicowa 

Metody łagodzenia kolki

Uspokojenie i wsparcie rodziny
W przypadku stwierdzenia kolki niemowlęcej w pierwszej kolejności należy zapewnić wsparcie rodzinie poprzez przekonanie rodziców, że kolka jest zjawiskiem powszechne występującym i ustępuje samoistnie. Należy zapewnić rodziców, że niemowlę nie jest chore, a kolka nie jest wynikiem popełnianych przez nich błędów pielęgnacyjnych. Istotne jest to, aby poznać sposób, w jaki rodzina postrzega płacz dziecka, wysłuchać zmartwień, zaakceptować uczucie frustracji czy wyczerpania, nie lekceważyć obaw.
Sugeruje się przeprowadzenie badania przesiewowego matki w kierunku depresji poporodowej oraz ocenę dobrostanu ojca. Warto zbadać mechanizmy radzenia sobie opiekunów w sytuacji skrajnego płaczu, należy wytłumaczyć neurologiczne konsekwencje zespołu dziecka potrząsanego i zaproponować strategie zapobiegania. Kiedy rodzice czują narastającą frustrację, należy doradzić, aby umieścili dziecko bezpiecznie w łóżeczku na krótką chwilę, aby uniknąć wyrządzenia mu krzywdy. Należy zachęcać do przyjmowania pomocy bliskich, jeżeli taka pomoc jest oferowana.

Techniki kojące
Metody uspokajania (ograniczanie stymulacji, masaże, ciepłe kąpiele, stosowanie smoczka uspokajacza) mają ograniczone dowody skuteczności, jednak z uwagi na niskie prawdopodobieństwo ich szkodliwości powinny być postępowaniem pierwszego wyboru. 
Bodźce należy ograniczać poprzez przyciemnienie pokoju, ograniczenie hałasu, grzechotek, zabawek muzycznych, silnych zapachów czy perfum. Dziecko może być delikatnie kołysane, należy unikać gwałtownego bujania lub energicznego podskakiwania. Zaleca się opiekunom stosowanie kilku technik i ich zmianę, jeżeli któraś z nich nie zadziała po kilku minutach. Nie zaleca się stosowania generatorów białego szumu lub innych urządzeń generujących dźwięki mające uspokoić niemowlę, gdyż mogą one prowadzić do trwałego uszkodzenia słuchu dziecka [21]. Nie zaleca się stosowania spowijania dziecka jako metody uspokajania, z uwagi na zwiększenie ryzyka dysplazji stawów biodrowych. Poza tym postuluje się związek spowijania z SIDS, chociaż wyniki badań w tym zakresie są sprzeczne. Krępowanie dziecka w powijakach może pogorszyć wentylację płuc. Ponadto niemowlęta śpiące w powijakach śpią głębiej i dłużej oraz trudniej się wybudzają, co nie jest korzystne w zapobieganiu SIDS. Jeżeli mimo to rodzice decydują się stosować spowijanie, niemowlę należy ułożyć na wznak i natychmiast przerwać, gdy niemowlę próbuje się przekręcić. Ryzyko SIDS jest wysokie, jeśli owinięte niemowlę zostanie ułożone lub obróci się do pozycji na brzuchu [22]. Jeżeli wsparcie i techniki kojące nie przynoszą poprawy w zakresie objawów kolki, w indywidualnych przypadkach można rozważyć dodatkowe strategie.

Modyfikacje techniki karmienia
Dotychczasowe badania dotyczące nieprawidłowości w karmieniu oraz kolki nie wykazały ich jednoznacznego związku, ale nie wykluczono, że połykanie przez dziecko powietrza podczas płaczu nasila objawy kolki. U matek karmiących piersią należy więc zwrócić uwagę na sposób karmienia oraz postępowanie po karmieniu. U niemowląt karmionych sztucznie należy zwrócić uwagę na dobranie odpowiedniego kształtu smoczka oraz prawidłową technikę karmienia butelką [23].

Modyfikacje dietetyczne
Najwięcej wyników badań z randomizacją, przeglądów systematycznych dotyczy stosowania diety bez białka mleka krowiego u niemowląt z kolką. W badaniach tych wykazano możliwe złagodzenie objawów kolki po zastosowaniu hydrolizatów o wysokim stopniu hydrolizy.
W pojedynczych badaniach wykazano, że wyeliminowanie z diety potencjalnych alergenów (produkty mleczne, orzechy, ryby, pszenica, soja i jaja) skracało płacz dziecka o co najmniej 25% [24]. Jednak z uwagi na trudność w zbilansowaniu tak ścisłej diety i ryzyko niedoborów nie jest ona rekomendowana jako metoda leczenia kolki niemowlęcej.

Probiotyki
Kilka badań wykazało, że stosowanie suplementacji probiotykiem L. reuteri DSM17938 może przynieść skrócenie czasu płaczu u niemowląt karmionych piersią. Jeśli niemowlę jest karmione wyłącznie piersią, można rozważyć podanie probiotyku L. reuteri DSM17938 przez okres 3 tygodni. Nie ma wystarczających dowodów wskazujących na skuteczność suplementacji L. reuteri u niemowląt karmionych sztucznie. Pojawiły się wręcz doniesienia o nasileniu płaczu po podaniu suplementu niemowlętom karmionym mlekiem modyfikowanym, wobec czego nie należy zalecać suplementacji u niemowląt karmionych mlekiem modyfikowanym [25, 26].

Metody farmakologiczne
Niestety, nie są dostępne metody leczenia farmakologicznego, które miałyby udowodnioną skuteczność działania i nie byłyby obarczone ryzykiem działań niepożądanych. Powszechnie zaleca się stosowanie Simetikonu w leczeniu kolki, z uwagi na jego mechanizm redukujący ilość gazów w świetle jelita, jednak badania nie wykazały, aby Simetikon był bardziej skuteczny niż placebo w leczeniu kolki niemowlęcej [27]. Podjęto również próbę oceny skuteczności laktazy, jednak wyniki badań są sprzeczne i laktaza nie jest zalecana jako lek przeciwkolkowy. Jedynie wytyczne NICE dopuszczają próbę zastosowania laktazy przez 1 tydzień, jeżeli udzielenie rodzicom wsparcia i techniki uspokajające nie pomagają [28].

Inne nierekomendowane metody leczenia
Masaże, chiroterapia, manipulacje czaszkowe nie są rekomendowane z uwagi na brak wiarygodnych badań. Z niektórych badań wynika, że podawanie dziecku herbatek ziołowych zawierających miętę pieprzową, melisę, rumianek, werbenę, lukrecję i/lub koper włoski skracało czas płaczu dziecka, ale z uwagi na często niepewny skład mieszanek, ryzyko zanieczyszczenia ich substancjami genotoksycznymi i/lub rakotwórczymi są one uznawane za potencjalnie szkodliwe. Sacharoza, jak wynika z niewielkiego badania, skracała płacz niemowląt, ale efekt był krótkotrwały, a poza tym regularna podaż sacharozy celem uspokojenia może wpływać na kształtowanie nieprawidłowych nawyków żywieniowych.

Powikłania
Przedłużający się, trudny do ukojenia płacz niemowląt jest istotnym czynnikiem ryzyka przemocy w rodzinie, wpływa negatywnie na więź pomiędzy opiekunem a dzieckiem, nasila poczucie lęku i bezradności rodziców, może być przyczyną wcześniejszego zakończenia karmienia piersią [29]. Kolka niemowlęca jest istotnym czynnikiem ryzyka zespołu dziecka potrząsanego. W celu uciszenia płaczu dziecka sfrustrowani opiekunowie mogą podjąć działania, które mogą zagrozić zdrowiu dziecka. W większości badań i dochodzeń dotyczących urazów głowy u dzieci wynikających z potrząsania opiekun potrząsał niemowlęciem, aby powstrzymać je od płaczu, bez zamiaru wyrządzenia krzywdy [30]. 
Wykazano związek pomiędzy kolką a nawracającymi bólami głowy oraz czynnościowymi zaburzeniami przewodu pokarmowego u dzieci starszych i młodzieży (zespoły związane z bólem brzucha), prawdopodobnie jako efekt wspólnego patomechanizmu.
Postuluje się związek pomiędzy kolką a wystąpieniem chorób alergicznych w przyszłości (tj. astma oskrzelowa, ANN, alergie pokarmowe czy egzemy atopowe), ale wyniki badań są niespójne i potrzebne są dalsze badania.
Powstają również doniesienia o zwiększonym ryzyku zaburzeń adaptacyjnych, zaburzeń snu, ADHD czy trudności wychowawczych u dzieci z kolką. Mechanizm tych obserwacji nie jest znany, mogą one wynikać pośrednio z nieprawidłowo kształtujących się relacji na linii opiekun – dziecko.

Podsumowanie

Kolka niemowlęca jest łagodnym zaburzeniem, które ustępuje samoistnie zwykle około 3.–4. miesiąca życia dziecka. Udzielanie opiekunom wsparcia, wspólne opracowanie mechanizmów radzenia z nadmiernym płaczem niemowlęcia odgrywa niebagatelną rolę w przetrwaniu etapu kolek. 

Piśmiennictwo:

1. Vandenplas Y., Abkari A., Bellaiche M. et al., Prevalence and Health Outcomes of Functional Gastrointestinal Symptoms in Infants From Birth to 12 Months of Age, „J Pediatr Gastroenterol Nutr”. 61(5), 2015, 531–537.
2. Wolke D., Bilgin A., Samara M., Systematic Review and Meta-Analysis: Fussing and Crying Durations and Prevalence of Colic in Infants, „J Pediatr”. 185, 2017, 55–61; e4. 10.1016/j.jpeds.2017.02 020
3. Banks J.B., Rouster A.S., Chee J., Infantile Colic (Nursing), Stat Pearls Publishing, 2023.
4. Gelfand A.A., Infant Colic, „Semin Pediatr Neurol”. 23(1), 2016, 79–82.
5. Vandenplas Y., Abkari A., Bellaiche M. et al., Prevalence and Health Outcomes of Functional Gastrointestinal Symptoms in Infants From Birth to 12 Months of Age, „J Pediatr Gastroenterol Nutr”. 61(5), 2015, 531–537.
6. de Weerth C., Fuentes S., Puylaert P. et al., Intestinal Microbiota of Infants With Colic: Development and Specific Signatures, „Pediatrics” 131(2), 2013, 550–558.
7. Hall B., Chesters J., Robinson A., Infantile colic: a systematic review of medical and conventional therapies, „J Paediatr Child Health” 48(2), 2012, 128–137.
8. Taubman B., Parental counseling compared with elimination of cow’s milk or soy milk protein for the treatment of infant colic syndrome: a randomized trial, „Pediatrics” 81(6), 1988, 756–761.
9. Sung V., Infantile colic, „Aust Prescr”. 41(4), 2018, 105–110.
10. Mai T., Fatheree N.Y., Gleason W. et al., Infantile Colic: New Insights into an Old Problem, „Gastroenterol Clin North Am”. 47(4), 2018, 829–844.
11. Heine R.G., Jaquiery A., Lubitz L., Cameron D.J. et al., Role of gastro-oesophageal reflux in infant irritability, „Arch Dis Child”. 73(2), 1995, 121–125.
12. van der Pol R.J., Smits M.J., van Wijk M.P. et al.., Efficacy of proton-pump inhibitors in children with gastroesophageal reflux disease: a systematic review, „Pediatrics” 127(5), 2011, 925–935.
13. Gelfand A.A., Goadsby P.J., Allen I.E., The relationship between migraine and infant colic: a systematic review and meta-analysis, „Cephalalgia” 35(1), 2015, 63–72.
14. Gelfand A.A., Thomas K.C., Goadsby P.J., Before the headache: infant colic as an early life expression of migraine, „Neurology” 79(13), 2012, 1392–1396.
15. Gelfand A.A., Infant Colic, „Semin Pediatr Neurol”. 23(1), 2016, 79–82; published online 2015 Aug 17.
16. van den Berg M.P., van der Ende J., Crijnen A.M., Paternal depressive symptoms during pregnancy are related to excessive infant crying, „Pediatrics” 124(1), 2009, 96‑103.
17. Søndergaard C., Henriksen T.B., Obel C., Wisborg K., Smoking during pregnancy and infantile colic, „Pediatrics” 108(2), 2001, 342–346.
18. Milidou I., Henriksen T.B., Jensen M.S. et al, Nicotine replacement therapy during pregnancy and infantile colic in the offspring, „Pediatrics” 129(3), 2012, 652–658.
19. Benninga M., Nurko S., Faure C. et al., Childhood Functional Gastrointestinal Disorders, „Neonate/Toddler: Gastroenterology” 150, 2016, 1443–1455.
20. Freedman S.B., Al-Harthy N., Thull-Freedman J., The crying infant: diagnostic testing and frequency of serious underlying disease, „Pediatrics” 123(3), 2009, 841–848.
21. Horvath A., Szajewska H., Kolka niemowlęca, w: Gastroenterologia dziecięca, wyd. 1, Media Press, 2016, 49–51.
22. Moon R.Y., SIDS and Other Sleep-Related Infant Deaths: Evidence Base for 2016 Updated Recommendations for a Safe Infant Sleeping Environment, „Pediatrics” 138(5), 2016.
23. Czerwionka-Szaflarska M., Gawryjołek J., Kolka jelitowa w praktyce pediatrycznej, „Forum Medycyny Rodzinnej” 4(6), 2010, 408–414.
24. Hill D.J., Roy N., Heine R.G. et al., Effect of a low-allergen maternal diet on colic among breastfed infants: a randomized, controlled trial, „Pediatrics” 116(5), 2005, 709–715.
25. Johnson J.D., Cocker K., Chang E., Infantile Colic: Recognition and Treatment, „Am Fam Physician” 92(7), 2015, 577–582.
26. Sung V., Hiscock H., Tang M.L.K. et al., Treating infant colic with the probiotic Lactobacillus reuteri: double blind, placebo controlled randomised trial, „BMJ” 348, 2014, 2107.
27. Metcalf T.J., Irons T.G., Sher L.D., Young P.C., Simethicone in the treatment of infant colic: a randomized, placebo-controlled, multicenter trial, „Pediatrics” 94(1), 1994, 29–34.
28. Daelemans S., Peeters L., Hauser B., Vandenplas Y., Recent advances in understanding and managing infantile colic, „F1000Research” 2018.
29. Hofman D., Kudla U., Miqdady M., Faecal Microbiota in Infants and Young Children with Functional Gastrointestinal Disorders, A Systematic Review, „Nutrients” 14(5), 2022, 974.
30. Adamsbaum C., Grabar S., Mejean N., Rey-Salmon C., Abusive head trauma: judicial admissions highlight violent and repetitive shaking, „Pediatrics” 126(3), 2010, 546–555.