Niezbędne do wykonania tych czynności jest posiadanie dyplomu ukończenia studiów drugiego stopnia (na kierunku pielęgniarstwo lub położnictwo) lub tytuł specjalisty oraz kurs specjalistyczny w tym zakresie. W ramach realizacji zleceń lekarskich w procesie leczenia, diagnostyki i rehabilitacji pielęgniarka lub położna po ukończeniu studiów pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo lub położnictwo lub uzyskaniu tytułu specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa/położnictwa po ukończeniu kursu specjalistycznego może wystawiać recepty na kontynuację danych zleceń. W obu przypadkach obowiązek ukończenia kursu specjalistycznego nie dotyczy osób, które w ramach kształcenia w szkołach pielęgniarskich i w szkołach położnych lub w ramach szkolenia specjalizacyjnego nabyły wiedzę objętą takim kursem. Dodatkową kompetencją jest możliwość wystawiania skierowania na określone badania diagnostyczne (np. badania laboratoryjne, z wyłączeniem metod niosących podwyższone ryzyko dla pacjenta). W tym przypadku wymagany jest tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa oraz dyplom ukończenia studiów co najmniej pierwszego stopnia.
W celu uzyskania prawa do wystawiania recept i ordynowania leków w pierwszej kolejności należy sprawdzić swoje uprawnienia płynące z posiadanego wykształcenia. Jeśli w toku studiów program nie przewidywał takiego zakresu kształcenia, stosowny kurs można odbyć w okręgowej izbie pielęgniarek i położnych lub w innym podmiocie prowadzącym stosowne kursy. Kurs musi zostać odnotowany w Systemie Monitorowania Kształcenia (SMK). Po uzyskaniu stosownego wykształcenia w zależności od formy zatrudnienia należy uzyskać uprawnienia do pobierania numerów recept. Dla osób zatrudnionych w podmiocie leczniczym to pracodawca zapewnia pulę numerów recept. Dla osób prowadzących praktykę zawodową lub chcących wystawiać recepty pro familia i pro auctore konieczne jest zgłoszenie się do właściwego oddziału NFZ w celu uzyskania uprawnienia do pobierania numeru recept z Portalu NFZ. Konieczne w tym celu będzie jednorazowe stawiennictwo w oddziale lub delegaturze NFZ.
Kiedy pielęgniarka lub położna posiada już możliwość wystawiania recept, aby leki mogły być objęte refundacją na podstawie wystawionej przez nią recepty, konieczne jest spełnienie poniższych warunków:
REKLAMA
- podpisanie z NFZ umowy upoważniającej do wystawiania recept na refundowane leki, wyroby medyczne i środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego (placówka medyczna),
- wykonywanie zawodu (w ramach kontraktu, wolontariatu, stosunku służbowego) lub wykonywanie pracy (na podstawie umowy o pracę) u świadczeniodawcy posiadającego umowę z NFZ umożliwiającą wystawianie recept na preparaty refundowane,
- posiadanie uprawnień zawodowych i indywidualnego numeru recepty.
Dany lek musi znajdować się na publikowanej przez Ministerstwo Zdrowia liście leków refundowanych, a ta jest ogłaszana co dwa miesiące na stronie internetowej.
Ważny jest również system kontroli tego, komu przepisywany jest dany lek z refundacją. W ramach swoich uprawnień jako pielęgniarki i położne mamy możliwość wystawiania recept refundowanych:
- Honorowym Zasłużonym Dawcom Krwi lub Zasłużonym Dawcom Przeszczepu, na podstawie ważnej legitymacji, objętych wykazem (określonym w odrębnym rozporządzeniu),
- Honorowym Zasłużonym Dawcom Krwi lub Zasłużonym Dawcom Przeszczepu, na podstawie ważnej legitymacji – leków, które świadczeniobiorca może stosować w związku z oddaniem krwi lub szpiku,
- świadczeniobiorcom powyżej 75 roku życia, zgodnie z aktualnym wykazem leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia i wyrobów medycznych – co nie dotyczy położnych,
- inwalidom wojennym,
- innym osobom (rolnicy, duchowni, żołnierze w służbie czynnej) na podstawie przepisów o refundacji leków,
- refundacja na zasadach ogólnych.
W przypadku błędnie wystawionej recepty z refundacją podmiot wystawiający zobowiązany jest zwrócić NFZ kwotę niewłaściwie udzielonej refundacji, dlatego tak ważna jest aktualizacja wiedzy i wytycznych w tym zakresie.
Mówiąc o ordynowaniu leków, należy przybliżyć samą definicję leku, którym jest każda substancja, niezależnie od pochodzenia (naturalnego lub syntetycznego), nadająca się do bezpośredniego wprowadzania do organizmu w odpowiedniej postaci farmaceutycznej w celu osiągnięcia pożądanego efektu terapeutycznego lub zapobiegania chorobie, podawana w ściśle określonej dawce. Lek to substancja modyfikująca procesy fizjologiczne w taki sposób, że hamuje przyczyny lub objawy choroby lub zapobiega jej rozwojowi. Określenie to stosuje się też w stosunku do substancji stosowanych w celach diagnostycznych (np. metoklopramid w diagnostyce hiperprolaktynemii) oraz środków modyfikujących niezmienione chorobowo funkcje organizmu. Trzeba pamiętać, że każdy produkt leczniczy dopuszczony do obrotu musi zostać wpisany do Rejestru Produktów Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych) i zawierać Charakterystykę Produktu Leczniczego.
Wiemy już, kiedy pielęgniarka czy położna jest uprawniona do ordynowania leków i wypisywania recept, kiedy może odbyć się to ze stosowną renuncjacją oraz czym jest lek. Kolejnym etapem jest już sam proces ordynacji. Ustawodawca nakłada na osobę ordynującą leki wymóg osobistego przeprowadzenia badania fizykalnego pacjenta przed przepisaniem danej substancji. Od obowiązku tego można odstąpić jedynie wówczas, gdy oba poniżej wskazane warunki zostaną spełnione jednocześnie: w przypadku kontynuacji leczenia lub zaopatrzenia w wyroby medyczne oraz jeżeli jest to uzasadnione stanem pacjenta odzwierciedlonym w dokumentacji medycznej.
Przeprowadzone badanie fizykalne jest podstawą do podjęcia decyzji o zasadności podjęcia stosownego leczenia oraz wyboru leku. Niesamowicie istotny jest skrupulatnie przeprowadzony wywiad dotyczący uczulenia na dane substancje. Dalszym etapem jest ustalenie dawkowania, monitorowanie działania leku u pacjenta. Ten musi zostać poinformowany o możliwości wystąpienia działań niepożądanych. Znajomość aktualnych regulacji prawnych i stosowanie się do nich jest warunkiem koniecznym korzystania z tego uprawnienia. Daje nam aktualną wiedzę i bezpieczeństwo w poruszaniu się w tej dziedzinie.
Wystawioną przez nas receptę może odebrać sam pacjent lub osoba upoważniona przez niego, przedstawiciel ustawowy pacjenta. Odbioru może dokonać też osoba trzeciej, jeżeli pacjent złoży stosowne oświadczenie w podmiocie. W dobie powszechnego korzystania z portalu pacjent.gov.pl może zostać ona dostarczona drogą elektroniczną, jest to obowiązek dla podmiotów wystawiających recepty, który obowiązuje od stycznia 2020 r. Recepta „papierowa” jest w chwili obecnej wydrukiem zlecenia elektronicznego lub może być wystawiona w sytuacjach szczególnych, jak wizyta domowa czy awaria systemu.
Poszerzenie naszych uprawnień niesie za sobą obowiązek prowadzenia stosownej dokumentacji medycznej. W przypadku ordynacji leków konieczne jest spełnienie następujących obowiązków:
- prawidłowe wystawienie recepty (dokumentacja zewnętrzna) – niesłychanie istotne jest prawidłowe uzupełnienie danych na recepcie, co tyczy się zarówno osoby uprawnionej do wystawienia recepty, jak i pacjenta, któremu jest ona wystawiana, umieszczenie identyfikatora płatnika, jak i dokładnych danych dotyczących przepisanych środków,
- w przypadku refundacji – obowiązek odnotowania odpłatności,
- obowiązek odnotowania w dokumentacji medycznej faktu wystawienia recepty,
- obowiązek odnotowania w dokumentacji medycznej osoby upoważnionej do odbioru recepty (lub dołączenia),
- obowiązek odnotowania w dokumentacji medycznej kto odebrał receptę i na jakiej podstawie (lub dołączenia).
Należy pamiętać o obowiązku połączonym z tym uprawnieniem, a mianowicie zgłoszeniu Prezesowi Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych lub podmiotowi odpowiedzialnemu działania niepożądanego leku w ciągu 15 dni od daty powzięcia takiej informacji. Działanie niepożądane leku to nic innego jak każde niekorzystne i niezamierzone jego działanie niezależnie od dawkowania i stosowania zgodnie z zaleceniami. Każde nowe uprawnienie wiąże się z kolejnym obowiązkiem i odpowiedzialnością z niego wynikającą. Warto przed rozpoczęciem nowej procedury dobrze się z nimi zaznajomić. Dodatkowo należy kontrolować czas, na jaki wystawiona jest dana recepta, zlecenie. Terminy ważności różnią się w zależności od rodzaju leku, ale i okres, ich na jaki mogą być wystawione, może być inny.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 stycznia 2018 r. w sprawie wykazu substancji czynnych zawartych w lekach, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i wyrobów medycznych ordynowanych przez pielęgniarki i położne oraz wykazu badań diagnostycznych, na które mają prawo wystawiać skierowania pielęgniarki i położne, jest obowiązującym aktem prawnym, z którego wynika, jakie konkretnie leki ordynować może nasza grupa zawodowa. Jesteśmy uprawnione do wystawiania recept na:
- leki przeciwwymiotne,
- leki przeciwzakaźne do stosowania miejscowego,
- ginekologiczne leki przeciwzakaźne,
- leki stosowane w niedokrwistości,
- leki przeciwzakaźne stosowane w chorobach gardła, ucha i zatok, dróg moczowych, przyzębia i tkanki okostnej, skóry,
- środki znieczulające działające miejscowo,
- leki przeciwbólowe,
- anksjolityki,
- leki przeciwpasożytnicze,
- leki rozszerzające oskrzela,
- witaminy,
- płyny infuzyjne,
- wszelkie opatrunki i paski do oznaczania poziom glukozy we krwi.
Pozornie lista wydaje się dość długa, jednak pomimo wielu pozycji bardzo często skarżymy się na małą swobodę w tej kwestii. Temat ten jest szczególnie często podejmowany w kwestii antybiotyków, w przypadku których położne nie mają wystarczającego wyboru (np. w leczeniu zapalenia piersi, a z tym spotykają się najczęściej). Jedyną różnicą w wykazie leków jest roztwór lidokainy do wstrzykiwań, który mogą ordynować tylko położne. Dokument wydawany przez ministerstwo wskazuje również środki specjalnego przeznaczenia żywieniowego (konkretniej – hydrolizaty białka mleka krowiego stosowane w diecie eliminacyjnej) oraz szereg wyrobów medycznych, na które mogą wystawiać recepty i zlecenia pielęgniarki i położne.
W przypadku recept na kontynuację, czyli realizacji zleceń lekarskich, warto podkreślić konieczność posiadania przez osobę wystawiającą receptę dokumentacji medycznej, z której wynika konieczność przedłużenia zlecenia. Nie jest wystarczająca prośba pacjenta, niezbędny jest dokument potwierdzający prowadzoną terapię. Wystawiając receptę „na kontynuację”, możliwe jest wystawienie recepty na środki lecznicze, z wyłączeniem takich, które zawierają substancje bardzo silnie działające, środki odurzające i substancje psychotropowe.
Fakt, że możemy wystawić receptę dla rodziny i dla siebie, jest chwalony przez chyba każdego posiadającego te uprawnienia. Recepta pro familiae (czyli dla małżonka lub osoby pozostającej we wspólnym pożyciu, krewnych i powinowatych w linii prostej i bocznej – do stopnia pokrewieństwa między dziećmi rodzeństwa osoby wystawiającej, zstępnych i rodzeństwa) daje duże pole do zadbania o najbliższych, chociaż nadal jednak musimy poruszać się w obrębie wykazu lub w ramach kontynuacji zaleceń lekarskich. Recepty dla siebie i rodziny są najczęściej wystawianymi przez naszą grupę zawodową.
Z punktu widzenia położnej pracującej w POZ kilka pozycji z listy leków, które możemy ordynować same, znacznie zwiększa naszą samodzielność. Już na samym czele listy widnieje nystatyna, która jest chyba najczęściej zalecanym przez nas lekiem. Nadkażenia grzybicze u naszych pacjentów bywają codziennością, a wiedza na temat bezpieczeństwa stosowania leków w tej kwestii jest ogromna. Dlatego jest to absolutna podstawa pracy położnej. Kwas foliowy, który możemy ordynować w leczeniu niedokrwistości, może być użyteczny zwłaszcza przy tak bardzo powszechnym stosowaniu żelaza u ciężarnych i kobiet w połogu, co jednak nie zawsze jest leczeniem wystarczającym. Witamina D jako lek stosowany u każdego noworodka i pacjentki jest koniecznością, a nasze uprawnienia do wypisania recepty w prosty sposób są w stanie doprowadzić do zmniejszenia niekontrolowanego używania suplementów zamiast produktów lekowych. Szczególnie dla położnych prowadzących ciążę fizjologiczną, ale i dla osób, które pod opieką mają pacjentki w leczeniu onkologicznym czy okołooperacynym, możliwość wypisania recepty daje zdecydowanie więcej samodzielności i ułatwia pracę.
Uprawnienie do ordynowania leków jest ciekawym poszerzeniem naszych kompetencji zawodowych. Częstotliwość wykorzystania tego przywileju jest bardzo różna głównie ze względu na różną specyfikę naszych miejsc zatrudnienia. Zdecydowanie częściej z tej opcji korzystać będą pielęgniarki i położne pracujące w POZ czy sektorze prywatnym, rzadziej – osoby zatrudnione na szpitalnych oddziałach (jednak nadal może być to przydatne). Z drugiej strony posiadanie tych uprawnień często budzi niezadowolenie, ponieważ pojawia się konieczność przedłużania recept, o które prośba kierowana była od lekarza. Jest to jednak sprawa wewnętrzna jednostki. Z mojego punktu widzenia każde nowe uprawnienie, które zwiększa naszą samodzielność, jest dużym plusem. Niestety odpowiedzialność, którą niesie ze sobą ordynacja leków, jest duża, dlatego tak ważne jest, aby być na bieżąco z przepisami i rozporządzeniami, a także prowadzić bardzo skrupulatną dokumentację medyczną. Podkreślić trzeba, że błędy popełniane w tej materii mogą nieść za sobą nie tylko konsekwencje zdrowotne dla pacjenta, ale również prawne dla osoby, która receptę wystawia. Mowa zarówno o odpowiedzialności cywilnej, jak i karnej. Warto o tym pamiętać i nie lekceważyć poszczególnych obowiązków i etapów procesu ordynowania leku, pozostawać na bieżąco z wiedzą medyczną i regulacjami prawnymi w tym przedmiocie. Każda pielęgniarka i położna wie, że kształcenie ustawiczne i znajomość przepisów prawnych to nasza specjalność.
