Witaminy i mikroelementy, takie jak: kwas foliowy, żelazo, witamina D, wapń, jod, witaminy z grupy B oraz magnez, odgrywają zasadniczą rolę w wielu kluczowych procesach fizjologicznych. Foliany, w tym kwas foliowy (witamina B9), są niezbędne do syntezy DNA i prawidłowego rozwoju cewy nerwowej płodu, zaś żelazo jest niezbędne do produkcji hemoglobiny, pełniącej kluczową rolę w zaopatrzeniu tkanek w tlen. Witamina D wspomaga wchłanianie wapnia i fosforu, co ma kluczowe znaczenie dla mineralizacji kości płodu i macierzyńskiej homeostazy kostnej. Jod, element niezbędny do syntezy hormonów tarczycy, odgrywa fundamentalną rolę w procesach wzrostu i rozwoju mózgu płodu, a także utrzymaniu metabolizmu matki [1, 2].
Jednak mimo rosnącej świadomości znaczenia suplementacji, niewłaściwe jej stosowanie lub niedostateczna podaż składników odżywczych mogą prowadzić do istotnych problemów zdrowotnych. Niedobór kwasu foliowego w okresie przed- i ciążowym stanowi główny czynnik ryzyka rozwoju wad cewy nerwowej, podczas gdy niedobór żelaza w ciąży może prowadzić do rozwoju niedokrwistości, co z kolei zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej czy opóźnienia rozwoju płodu [3, 4]. Ponadto zbyt wysokie dawki suplementów, szczególnie witaminy A, D czy żelaza, mogą wywołać działania niepożądane, w tym toksyczność oraz inne zaburzenia metabolizmu [5].
Wobec powyższego odpowiednia suplementacja w okresie ciąży i laktacji powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb zdrowotnych kobiety i uwzględniać m.in. jej status żywieniowy, historię medyczną oraz specyficzne wymagania związane z przebiegiem ciąży.
Zapotrzebowanie na witaminy i mikroelementy w czasie ciąży
W kontekście globalnych danych epidemiologicznych niedobory składników odżywczych w okresie ciąży pozostają istotnym problemem zdrowia publicznego. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) około 38% kobiet w ciąży na świecie cierpi na anemię, z czego znacząca część jest spowodowana niedoborem żelaza [6]. Niedostateczna podaż folianów jest uznawana za główną przyczynę wad cewy nerwowej, których globalna częstość występowania wynosi 1 na 1000 urodzeń [7]. Badania epidemiologiczne wskazują również na rozpowszechnienie niedoborów witaminy D u kobiet ciężarnych, zwłaszcza w regionach o ograniczonej ekspozycji na słońce. Analiza przeprowadzona w Europie wykazała, że nawet 50% kobiet w ciąży ma stężenie 25(OH)D
poniżej poziomu optymalnego (<30 ng/ml), co może zwiększać ryzyko stanu przedrzucawkowego i zaburzeń wzrostu płodu [8]. Niedostateczna podaż jodu w diecie ciężarnych pozostaje istotnym problemem zwłaszcza w populacjach, w których nie stosuje się obowiązkowej jodacji soli – według badań populacyjnych nawet
20–30% kobiet w Europie Środkowej nie osiąga zalecanego poziomu spożycia tego pierwiastka [9].
Zatem prawidłowa podaż witamin i mikroelementów w czasie ciąży jest niezbędna dla optymalnego przebiegu ciąży i zdrowia dziecka. Niedobory mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, dlatego w wielu przypadkach uzasadnione jest stosowanie suplementacji zgodnie z aktualnymi wytycznymi towarzystw naukowych.
Foliany (witamina B9)
Foliany odgrywają fundamentalną rolę w syntezie DNA, procesach metylacji oraz proliferacji komórkowej, co czyni je kluczowymi w okresie embriogenezy i organogenezy. Ich niedobór jest jednym z najczęstszych czynników ryzyka wad cewy nerwowej (NT, neural tube defects), takich jak rozszczep kręgosłupa czy bezmózgowie [10].
Coraz większą uwagę zwraca się na stosowanie aktywnych form folianów, zwłaszcza 5-metylotetrahydrofolianu (5-MTHF), który wykazuje lepszą biodostępność niż syntetyczny kwas foliowy, szczególnie u osób z polimorfizmem MTHFR. Badania wskazują, że około 40% populacji może mieć obniżoną zdolność do redukcji kwasu foliowego, co może zmniejszać efektywność jego suplementacji [11].
W świetle najnowszych wytycznych PTGiP zaleca się suplementację 800 µg 5-MTHF/dzień przez cały okres ciąży. Wskazane jest stosowanie preparatów zawierających w swoim składzie zarówno aktywny folian, jak i syntetyczny kwas foliowy oraz uzupełnianie suplementacji o inne substancje niezbędne dla prawidłowego przebiegu szlaku przemian folianów, w postaci metylokobalaminy (witamina B12), pirydoksalu (witamina B6) oraz choliny. U kobiet z czynnikami ryzyka (polimorfizm MTHFR, cukrzyca, otyłość, padaczka, przebyta ciąża z wadą cewy nerwowej) rekomendowana dawka wynosi 5 mg folianów dziennie [12].
Żelazo
Zapotrzebowanie na żelazo wzrasta w czasie ciąży niemal dwukrotnie, co wynika z konieczności zwiększonej erytropoezy, wzrostu łożyska i zapewnienia odpowiednich zasobów dla rozwijającego się płodu. Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości ciążowej, która może prowadzić do zwiększonego ryzyka porodu przedwczesnego, niskiej masy urodzeniowej noworodka oraz powikłań w okresie połogu [13].
PTGiP oraz WHO zalecają spożycie 27 mg żelaza dziennie u wszystkich kobiet ciężarnych, a w przypadku stwierdzenia niedoboru dawki mogą wzrastać do 60–120 mg dziennie. Dopuszcza się stosowanie preparatów żelaza przed 16. tygodniem ciąży u kobiet z niedokrwistością z niedoboru żelaza oraz suplementację żelaza w ilości do 30 mg/dobę u kobiet bez anemii, ze stężeniem ferrytyny poniżej 60 mcg/l, po 16 tygodniu ciąży [18]. Badania wskazują, że rutynowa suplementacja żelaza zmniejsza ryzyko niskiej masy urodzeniowej noworodka o 16% oraz znacząco obniża częstość występowania anemii [14].
Warto zwrócić uwagę na potencjalne interakcje żelaza z innymi składnikami, takimi jak wapń, który może hamować jego wchłanianie. Z tego względu suplementacja żelaza powinna być skoordynowana z odpowiednim doborem diety oraz podażą witaminy C, która zwiększa jego biodostępność.
Wapń
Wapń jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju układu kostnego płodu oraz utrzymania homeostazy metabolicznej matki. Jego niedobór w czasie ciąży zwiększa ryzyko osteopenii, stanu przedrzucawkowego oraz nadciśnienia ciążowego [15].
Rekomendowana dzienna podaż wapnia wynosi 1000 mg, a u kobiet z dietą ubogą w produkty mleczne suplementacja powinna wynosić do 1500 mg dziennie. Badania wykazały, że dodatkowa suplementacja wapnia może zmniejszyć ryzyko stanu przedrzucawkowego o 55%, zwłaszcza u kobiet z niską podażą tego składnika [16].
Witamina D
Witamina D odgrywa kluczową rolę w metabolizmie wapnia, regulacji odporności oraz w rozwoju układu nerwowego płodu. Niedobór tej witaminy jest powszechnym problemem w populacji kobiet ciężarnych i wiąże się ze zwiększonym ryzykiem cukrzycy ciążowej, stanu przedrzucawkowego oraz krzywicy u noworodka [17].
Wytyczne PTGiP zalecają suplementację 1500–2000 IU witaminy D dziennie przez cały okres ciąży, z możliwością zwiększenia dawki w przypadku niedoborów potwierdzonych badaniami laboratoryjnymi oraz w przypadku kobiet z BMI powyżej 30 kg/m2 (w ilości do 4000 IU/dobę) [18].
Jod
Jod jest kluczowy dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy, syntezy hormonów tarczycowych oraz rozwoju mózgu płodu. Niedobór jodu w ciąży może prowadzić do krety...
Dalsza część jest dostępna dla użytkowników z wykupionym planem
