Ciężarna z cukrzycą ciążową

Opieka nad matką i dzieckiem

Cukrzyca ciążowa występuje najczęściej u kobiet, które przed zajściem w ciąże nie miały problemu z podwyższonym poziomem cukru we krwi. Jest to choroba, która wynika z nietolerancji węglowodanów. Powoduje ona zwiększenie stężenia glukozy we krwi podczas trwania ciąży.

Przyczyną cukrzycy ciążowej zazwyczaj są zaburzenia gospodarki hormonalnej. Ryzyko cukrzycy ciążowej wzrasta z wiekiem kobiety ciężarnej oraz z każdą kolejną ciążą. Predyspozycjami do wystąpienia cukrzycy ciążowej są: wcześniejsze problemy z prawidłowym poziomem cukru we krwi, wiek matki powyżej 35. roku życia, zespół policystycznych jajników, nadwaga oraz poprzedni noworodek z masą urodzeniową powyżej 4,5 kg.
Cukrzyca ciążowa występuje u około 3% pacjentek ciężarnych i zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2 w późniejszym okresie życia.
Wyróżniane są dwie klasy cukrzycy ciążowej:

REKLAMA

  • G1 – w celu uzyskania normoglikemii stosuje się dietę,
  • G2 – w celu uzyskania normoglikemii stosuje się dietę i insulinę.

Cukrzyca typu G1 – leczona dietą i aktywnością fizyczną

Podstawowym zaleceniem w przypadku wykrycia cukrzycy podczas ciąży jest wprowadzenie diety cukrzycowej połączonej z aktywnością fizyczną. Kaloryczność diety powinna zostać ustalona na podstawie wartości masy ciała, wzrostu, poziomu aktywności fizycznej i wieku pacjentki. Dieta ciężarnej, u której stwierdzono cukrzycę, powinna dostarczać między 1800 a 2500 kalorii. Pokarmy powinny być rozplanowane na 3 posiłki główne i 3 posiłki dodatkowe. Przerwy między posiłkami nie powinny być dłuższe niż 3 godziny. Istotnym zaleceniem, którego powinny przestrzegać ciężarne z cukrzycą G1 jest posiłek spożywany przed snem. Pozwala on zabezpieczyć kobietę przed gwałtownym spadkiem cukru we krwi w godzinach nocnych. Ostatni posiłek przed snem powinien być spożywany około godziny 22:00 i zawierać cukry złożone.
W diecie ciężarnej z cukrzycą G1 powinny dominować cukry złożone, ze względu na ich dłuższy czas trawienia i wchłaniania się z przewodu pokarmowego do krwi. Pozwala to uniknąć gwałtownych skoków poziomu cukru we krwi i zapewnić przyszłej mamie sytość.
Składniki diety w przebiegu cukrzycy ciążowej powinny być prawidłowo dobrane pod względem ilościowym i jakościowym. Idealnym rozwiązaniem byłby jadłospis składający się w:

  • 40–50% z węglowodanów, ok. 180 g/dobę, z przewagą węglowodanów złożonych,
  • 30% z białka – 1,3 g/kg masy ciała,
  • 20–30% z tłuszczów w równych częściach nasyconych i nienasyconych.

Dieta pacjentki z cukrzycą ciążową powinna składać się z produktów o niskim indeksie glikemicznym.

Produkty spożywcze zalecane przy cukrzycy ciążowej:

  • chleb o niskim indeksie glikemicznym, np. chleb żytni pełnoziarnisty,
  • kasza jęczmienna, kasza gryczana, pęczak,
  • makarony razowe, makarony pełnoziarniste,
  • ryż basmati, brązowy, dziki,
  • płatki owsiane górskie,
  • mleczne: mleko, jogurt naturalny, maślanka, mleko zsiadłe, ser biały,
  • jajka,
  • olej rzepakowy, oliwa z oliwek,
  • chudy drób, cielęcina, ryby,
  • owoce: kiwi, jabłka, pomarańcze, morele, grejpfruty, maliny, jagody, truskawki,
  • warzywa strączkowe: fasola, soczewica, ciecierzyca, groch, fasolka szparagowa, groszek zielony,
  • warzywa: brokuł, brukselka, kalafior, ogórek, papryka, pomidor, rzodkiewka, marchew, burak, bakłażan, cukinia, cebula,
  • orzechy: laskowe, włoskie, nerkowca, pinii; migdały, sezam, siemię lniane, pestki dyni, nasiona słonecznika.

Drugim elementem postępowania podczas cukrzycy ciążowej jest regularna aktywność fizyczna. Ciężarnym zaleca się ćwiczenia o umiarkowanej intensywności, m.in.: pływanie, spacery, nordic walking czy gimnastykę dla ciężarnych. Aktywność fizyczna jest istotna ze względu na uwrażliwianie tkanek na insulinę, które, reagując w ten sposób, utrzymują prawidłowy poziom cukru we krwi.

Cukrzyca typu G2 – leczona insuliną

Zastosowanie diety cukrzycowej nie zawsze pomaga w uzyskaniu zalecanego poziomu cukru we krwi. Około 15–40% ciężarnych wymaga włączenia do leczenia insuliny w stałym zleceniu podawanej podskórnie. Dawki insuliny muszą być dobrane indywidualnie dla pacjentki ciężarnej. Przy ich ustalaniu powinny być wzięte pod uwagę wyniki pomiarów cukru we krwi. W leczeniu cukrzycy ciążowej nie stosuje się doustnych leków przeciwcukrzycowych, ponieważ mogą mieć szkodliwy wpływ na nienarodzone dziecko.

Diagnostyka cukrzycy ciążowej

Wynik stężenia glukozy < 92 mg/dl (< 5,1 mmol/l) jest prawidłowy. Kolejnym badaniem, na które powinna zostać skierowana pacjentka, jest test obciążenia glukozą, wykonywany pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży.
Jeżeli wynik badania jest prawidłowy, ale pacjentka znajduje się w grupie ryzyka, należy dodatkowo wykonać test obciążenia glukozą 75 mg. W grupie ryzyka znajdują się ciężarne z BMI przed ciążą ≥ 30, ciężarne, u których zdiagnozowano cukrzycę ciążową w poprzedniej ciąży, które posiadają dodatni wywiad w kierunku cukrzycy typu 2 u żeńskich krewnych pierwszego stopnia, lub urodziły dziecko o masie powyżej 4,5 kg.
U pacjentek, u których wynik glukozy na czczo wynosi między 93 a 125 mg/dl, należy niezwłocznie wykonać test obciążenia glukozą 75 mg.

Test obciążenia glukozą 75 mg

Wykonywany jest na czczo, 8–10 godzin od ostatniego posiłku. Przed testem w 250–300 ml wody należy rozpuścić 75 mg glukozy, płyn należy wypić w ciągu pięciu minut. Trzy dni przed testem nie należy ograniczać spożywania węglowodanów. W trakcie badania nie można spożywać posiłków ani pić. Podczas testu ciężarna nie powinna podejmować żadnej aktywności.
Doustny test obciążenia 75 g glukozą wykonuje się u pacjentki ciężarnej w trzech etapach. Pierwsze oznaczenie glukozy we krwi jest przeprowadzane na czczo, następnie pacjentka przyjmuje doustnie 75 g glukozy. Po godzinie od spożycia glukozy pobierana jest krew żylna, kolejne pobranie wykonuje się po dwóch godzinach od spożycia glukozy.

Prawidłowy wynik obciążenia glukozą:

  • na czczo ≥ 92 mg/dl,
  • 1 godz. ≥ 180 mg/dl,
  • 2 godz. ≥ 153 mg/dl.

Rola położnej w opiece nad ciężarnymi z cukrzycą ciążową

Opieka nad ciężarnymi z cukrzycą powinna skupiać się przede wszystkim na rzetelnej edukacji w zakresie problemu zdrowotnego pacjentki, ponieważ zgodnie z ustawą (Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. roku o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U., nr 174, poz. 1039 z późn. zm.) wykonywanie zawodu położnej polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych w zakresie:

  • kierowania na badania konieczne do jak najwcześniejszego rozpoznania ciąży wysokiego ryzyka,
  • prowadzenia działalności edukacyjno-zdrowotnej dotyczącej przygotowania do rodzicielstwa, łącznie z poradnictwem na temat higieny i żywienia.

Położna jest zatem uprawniona do pełnienia funkcji edukatora ds. cukrzycy ciążowej. Opierając się na Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 r. w sprawie standardów postępowania medycznego oraz na Rekomendacjach Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie opieki przedporodowej, położna może skierować swoją podopieczną na wykonanie poziomu glukozy we krwi na czczo, już w chwili objęcia ciężarnej opieką w 10. tygodniu ciąży.
Położna jako edukator winna omówić z pacjentką przebieg zasady badania poziomu cukru we krwi oraz znaczenie wyniku dla dalszego postępowania diagnostycznego i leczniczego. Ważnym elementem edukacji jest również informowanie pacjentek o zasadności kontrolowania poziomu ketonów w moczu. Pomiary ketonów w moczu powinno się dokonywać w momencie, gdy wartość glikemii utrzymuje się powyżej 200 mg/dl i w razie ich obecności należy się zgłosić do lekarza.
Przyszła mama, u której zdiagnozowano cukrzycę ciężarnych, powinna zostać poinformowana przez położną o możliwych powikłaniach wynikających z wykrytego schorzenia. Ważnym elementem sprawowania opieki nad ciężarną jest uwrażliwienie jej na zwracanie uwagi na liczbę ruchów płodu.
Istotnym czynnikiem wpływającym na stan opieki nad ciężarną z cukrzycą ciążową jest monitorowanie glikemii za pomocą glukometru. Położna jako edukator powinna wytłumaczyć pacjentce działanie urządzenia i zaznajomić ją z jego obsługą. Przyszła mama ze zdiagnozowaną cukrzycą ciążową wyniki pomiarów glukozy musi bowiem zaznaczać w dzienniczku i kontrolować je nawet kilka razy dziennie.

Przypisy