Rola położnej w edukacji rodziców niemowląt z kolkami – jak efektywnie wspierać rodziców w zapobieganiu i łagodzeniu kolek niemowlęcych

Typowy dla kolki nieukojony płacz jest podstawową przyczyną zespołu potrząsanego dziecka i depresji u matek. Zespół potrząsanego dziecka (Shaken Baby Syndrome, SBS) jest następstwem gwałtownego potrząsania niemowlęciem lub małym dzieckiem, co prowadzi do powtarzających się urazów głowy i mózgu, kręgosłupa lub innych narządów. Jest to forma przemocy wobec dziecka i prowadzić może do niedotlenienia i uszkodzenia tkanki mózgowej. Objawy mogą obejmować apatię, drgawki, problemy z oddychaniem, a także uszkodzenia wzroku czy trwałą niepełnosprawność poznawczą. Jak wykazały całkiem niedawne badania przeprowadzone na terenie Polski i Niemiec, polscy pediatrzy znacznie rzadziej myślą o kolce jako przyczynie zespołu potrząsanego dziecka (50%) niż pediatrzy niemieccy (90%) [3], co wskazywać może na pewne niedostatki w szkoleniu lekarzy, pielęgniarek i w ogóle całego społeczeństwa w tej materii. Zjawiska te potęgowane są niespójnymi zaleceniami odnośnie do postępowania, a także setkami z reguły straszących i mrożących krew w żyłach doniesień dotyczących kolki w mediach społecznościowych i internecie. Na to wszystko nakłada się często brak wsparcia np. ze strony starszego pokolenia mieszkającego z reguły z dala od wnuków i wnuczek. 
Jak widać, „zwykła kolka” może być niekiedy przyczyną poważnych i nieodwracalnych następstw. Stąd nasza rola, w tym pielęgniarek położnych, w zmniejszaniu jej natężenia i łagodzeniu jej psychologicznych następstw u bezpośrednich opiekunów.

Co to jest kolka niemowlęca?

Rozpoznanie kolki niemowlęcej wg jeszcze obowiązujących tzw. Kryteriów Rzymskich z 2016 r. wymaga spełnienia wszystkich wyszczególnionych poniżej warunków [4]:

• początek objawów < 5. m.ż.,
• nawracające i przedłużone okresy płaczu, niepokoju, grymaszenia rozpoczynające się i kończące bez uchwytnej przyczyny, którym rodzice nie mogą zaradzić,
• prawidłowy rozwój fizyczny, brak gorączki lub innych chorób.

Kolce, jeśli chodzi o objawy, towarzyszyć ponadto mogą: zaczerwienienie twarzy, wzdęty i napięty brzuch, przyginanie kolan do klatki piersiowej, zaciskanie pięści. 

Czerwone flagi w kolce

Czerwone flagi to sygnały alarmowe nakazujące myśleć, że przyczyną objawów nie jest kolka, a groźniejsze przyczyny wymagające ewentualnej diagnostyki i swoistej terapii [5]. Tymi czerwonymi flagami są:

• ekstremalny lub bardzo wysokotonowy, piskliwy płacz,
• brak rytmu snu i czuwania,
• obecność częstych regurgitacji, wymiotów, biegunki i/lub spadku masy ciała,
• pojawienie się objawów po 4. m.ż.,
• brak lub słabe przyrosty masy ciała,
• migrena w wywiadzie rodzinnym,
• atopia w wywiadzie rodzinnym,
• nieprawidłowości w badaniu fizykalnym,
• leki przyjmowane przez matkę,
• gorączka lub inna choroba u dziecka,
• znaczny niepokój rodziców,
• depresja matczyna.

Przyczyny kolki

Pomimo lat badań nie udało się ustalić jakiejś jednej przyczyny tego, co określamy mianem kolki niemowlęcej. Uważa się, że przyczyna jest wieloczynnikowa, czyli obejmuje kilka nakładających się uwarunkowań, m.in.: zaburzenia w procesie karmienia (także techniczne), zaburzenia perystaltyki, zmiany hormonalne, czynniki behawioralne, dysbioza wraz ze związanym z nią minimalnym stanem zapalnym w obrębie jelit. Obecnie mówi się o szeroko rozumianym zaburzeniu osi jelito–mózg i odwrotnie [6].
Dysbioza, choć trudna do zdefiniowania, sprowadza się do spadku liczby korzystnych bakterii jelitowych, nadmiernego rozwoju bakterii potencjalnie patogennych oraz drastycznego spadku zróżnicowania gatunkowego (szczepowego) mikrobioty jelitowej. Dysbiozie u wcześniaków, noworodków i małych niemowląt sprzyja poród cięciem cesarskim, karmienie mlekami modyfikowanymi, antybiotykoterapie i pewnie wiele mniej znanych czynników [7].
Wielokierunkowe związki między mikrobiotą jelitową a ośrodkowym układem nerwowym ilustruje schematycznie ryc. 1.

Leczenie kolki niemowlęcej

Podstawowa rola sprowadza się do wsparcia i edukacji. Tu właśnie nieocenioną rolę odegrać mogą pielęgniarki położne, gdyż do ewentualnej kolki niemowlęcej przygotować się trzeba już w ciąży, a środki zaradcze wprowadzać szybko, już w pierwszych tygodniach czy miesiącach życia dziecka. Do kolki i niepokojów dziecięcych można się przygotować, m.in. wiedząc, że płód powyżej 16.–20. t.ż. płodowego już słyszy i można go oswoić z dźwiękami (muzyka, zwłaszcza klasyczna, ale także dźwięk odkurzacza, stałe hałasy), które po porodzie będą na dziecko oddziaływać kojąco. Tak też właśnie już po porodzie działają odtwarzane dźwięki, np. bicia serca, szumów jelitowych, muzyki, z którymi dziecko obyło się już wewnątrzłononowo.

Wsparcie i edukacja

Jak wskazują badania naukowe, samo wsparcie psychiczne i edukacja są w stanie skrócić czas płaczu z 3,2 godz./dobę do 1,1 godz./dobę [8]. Jeśli wczuć się w sytuację matki, jest to wynik niewątpliwie satysfakcjonujący. Chodzi o następujące działania edukacyjne:

• Uświadomienie opiekunom, że kolka jest zjawiskiem powszechnym i zwykle ustępuje samoistnie w wieku trzech do czterech miesięcy.
• Zapewnienie rodziców, że niemowlę z kolką nie jest chore, wymagać może jednak częstych wizyt kontrolnych (telefonicznych lub osobistych).
• Przekonanie rodziców, że kolka nie jest spowodowana czymś, co rodzice lub opiekunowie robią lub nie robią, a zachowanie dziecka wcale nie jest wyrazem tego, że dziecko ich odrzuca.
• Przekonanie rodziców, że choć dziecko jest trudne do ...