Rola probiotyków w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci

Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego są utrapieniem zarówno dla rodziców, dziecka, jak i medyków zajmujących się pacjentem. Nierzadko wymagają długiej diagnostyki i wykluczenia szeregu przyczyn różnorakich dolegliwości. Przyczyny zaburzeń i metody ich leczenia owiane są wieloma mitami, dlatego warto edukować rodziców i rozwiewać ich wątpliwości. Poniższy artykuł omawia zastosowanie probiotyków w terapii zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem kolki niemowlęcej.

Epidemiologia zaburzeń czynnościowych

Do czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego należą dolegliwości związane z zaburzeniem interakcji mózg-przewód pokarmowy, prowadzące do wystąpienia objawów związanych z: zaburzeniami motoryki przewodu pokarmowego, nadwrażliwością trzewną, zmianami mikrobiologicznymi i immunologicznymi, przetwarzaniem w OUN. Opisuje się je jako nieprawidłowe centralne wzmocnienie percepcji prawidłowego bodźca trzewnego. Wśród przyczyn wymienia się również: niedojrzałość przewodu pokarmowego i uwarunkowania genetyczne. Przyjmuje się holistyczny model bio-psycho-socjalny, gdzie narządem efektorowym jest przewód pokarmowy [2].

Aktualne wytyczne rozpoznawania i leczenia czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego u dzieci wyznaczają Kryteria Rzymskie IV. Dzieci ujęte są w dwie grupy wiekowe. Pierwszą grupę stanowią noworodki, niemowlęta i dzieci do ukończenia 3. roku życia. Druga grupa to dzieci i młodzież w wieku 4–18 lat. Podział zaburzeń czynnościowych oparto na dominujących objawach, np.: wymioty, kolki, biegunki, zaparcia, bóle brzucha. Rozpoznanie zaburzeń powinno być oparte na wnikliwym wywiadzie (badanie podmiotowe) oraz badaniu fizykalnym (przedmiotowym). Badania dodatkowe ogranicza się do niezbędnego minimum, tylko w uzasadnionych przypadkach. Szacuje się, że tylko 10% dzieci z przewlekłym bólem brzucha cierpi z powodu chorób organicznych, natomiast aż 90% – z powodu zaburzeń czynnościowych [3].

Wpływ mikrobioty na zaburzenia czynnościowe

Istnieje coraz więcej dowodów naukowych na związek zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego z mikrobiotą jelitową, określaną potocznie mianem „drugiego mózgu”. Działanie mikrobioty na nasz organizm jest wielokierunkowe – zrównoważona mikrobiota przewodu pokarmowego ma kluczowe znaczenie dla zdrowia, a zmiany jej składu lub aktywności, zwane dysbiozą, przyczyniają się do wielu schorzeń [4].

To właśnie dysbioza może być odpowiedzialna za przewlekły proces zapalny, który z kolei może wpływać na zmiany czynnościowe przewodu pokarmowego, prowadzić do nadmiernej produkcji gazów, a także zaburzać funkcję tzw. bariery jelitowej, prowadząc do jej nieszczelności.

Na kształtowanie się mikrobioty we wczesnym okresie życia wpływają powszechnie znane czynniki:

• droga porodu (zalecany drogami natury),
• sposób żywienia dziecka (zalecane karmienie pokarmem kobiecym),
• wiek ciążowy (poród przedwczesny niesie ryzyko zaburzeń mikrobioty),
• czynniki środowiskowe (pobyt w oddziale intensywnej opieki medycznej, antybiotykoterapia) [5].

Biotyki

Mikrobiotę można modyfikować, wpływając na nią negatywnie, m.in. przez stosowanie antybiotyków zmniejszających ilość dobroczynnych bakterii jelitowych, ale także pozytywnie – przez stosowanie probiotyków. Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia probiotyki to żywe mikroorganizmy, które po przyjęciu w odpowiedniej ilości wywierają korzystne działanie na nasz organizm [6]. Probiotyki naturalnie występują w przewodzie pokarmowym człowieka, w jamie ustnej i na powierzchni skóry. Preparaty probiotyczne są łatwo dostępne (można je kupić bez recepty), są stosunkowo tanie i powodują niewiele skutków ubocznych – właściwie jedynym przeciwwskazaniem do ich stosowania jest nadwrażliwość na którykolwiek składnik preparatu [7, 8].

Mechanizmy działania probiotyków zostały przedstawione na ryc. 1 (na postawie [9]).

Należy pamiętać o rozróżnieniu preparatów probiotycznych, prebiotycznych, postbiotycznych i synbiotycznych. Prebiotykami nazywamy substraty, które są wykorzystywane przez drobnoustroje gospodarza, z kolei postbiotki to preparaty nieożywionych drobnoustrojów i ich składników. Synbiotyki to połączenie prebiotyków i probiotyków. Wszystkie te preparaty wywierają korzystny wpływ na organizm gospodarza [10, 11].

Źródłem bakterii probiotycznych dla noworodka jest mleko matki, nazywane „złotym standardem” w żywieniu niemowląt. Mleko kobiece wykazuje „efekt bifidogenny”, czyli działanie prebiotyczne, ze względu na niskie stężenie białek i fosforanów, a zarazem obecność laktoferyny, laktozy, nukleotydów i oligosacharydów [12]. Dlatego też największą ilość Bifidobacterium i Lactobacillus – bakterii o właściwościach probiotycznych obserwuje się właśnie u dzieci karmionych piersią.

Bifidobacterium i Lactobacillus jako jedne z pierwszych kolonizują przewód pokarmowy noworodka, jednak jedynie podczas porodu naturalnego (bakterie te pochodzą z przewodu pokarmowego matki). Dzieci urodzone metodą cesarskiego cięcia zostają skolonizowane przez bakterie pochodzące ze skóry matki, ale również te ze środowiska szpitalnego [13], pełnego bakterii patogennych. 

Skład mikrobioty ma wpływ na wiele procesów chorobowych, a co za tym idzie, jej modyfikacja oddziałuje na ich leczenie czy zapobieganie. Poniżej opisano zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego mające związek ze składem flory jelitowej.

Ryc. 1

Kolka niemowlęca

Kolka niemowlęca jest częstym zaburzeniem (dotyczy 10–40% niemowląt) pojawiającym się w pierwszych tygodniach życia, a ustępującym około 4.–5. miesiąca [14]....