Zbadań przeprowadzonych przez Amerykańską Akademię Pediatrii wynika, że noworodki potrzebują od 14 do nawet 17 godzin snu na dobę. Niemowlaki natomiast powinny spać 12–15 godzin dziennie. Należy pamiętać, że zbyt mała ilość snu może doprowadzić do rozmaitych zaburzeń rozwojowych, które w przyszłości mogą skutkować np. trudnościami w nauce lub ogólnymi problemami ze skupieniem uwagi.
REKLAMA
Warstwa fizjologiczna snu
Najbardziej charakterystyczną cechą snu samą w sobie jest jego powtarzalność oraz cykliczność. Dzieje się tak dzięki dwóm następującym po sobie fazom, z których niejako „skonstruowany” jest sen. W ich trakcie dochodzi w organizmie do obniżenia wrażliwości na bodźce zewnętrzne, jak również do częściowej bezwładności ciała.
Pierwsza faza snu to faza NREM (ang. non-rapid eye movement) – w praktyce jest to po prostu głęboki sen. W trakcie tej fazy dochodzi do wyciszenia się organizmu oraz uspokojenia układu nerwowego. Spada wówczas ciśnienie krwi, spowalnia się oddech oraz spada tętno. Ponadto obniża się temperatura ciała (zwykle o kilka dziesiątych części stopnia), a wrażliwość na bodźce dochodzące ze świata zewnętrznego maleje. Gałki oczne poruszają się wtedy dość wolno. To właśnie w tej fazie podwyższa się poziom hormonów wzrostu, co ma też przełożenie na zdolności regeneracyjne, czyli np. przyspieszenie procesu gojenia się ran. Podczas tej fazy organizm produkuje somatotropinę, która wpływa na przyrost masy mięśniowej, wzrost kości oraz rozwój układu nerwowego. Faza NREM trwa zazwyczaj 80–90 minut.
Druga faza to faza REM (ang. rapid eye movement) – jest to specjalne stadium snu, w którym zaczynają występować marzenia senne. Cechami charakterystycznymi tej fazy są płytki sen i szybkie ruchy gałek ocznych. Trwa wówczas wysoka aktywność mózgu, oddech staje się nieregularny, a częstość skurczów mięśnia sercowego się podwyższa. Podczas fazy REM organizm ma szansę na pełny i naprawdę wartościowy, regenerujący odpoczynek. W tym czasie dochodzi do zapisywania i utrwalania wszelkich informacji, jakie dziecko zdobyło w trakcie aktywnego dnia. Wzmocniona zostaje też pamięć proceduralna, która odpowiada m.in. za umiejętność wykonywania takich zadań, jak mówienie czy też chodzenie. Ponadto faza REM odpowiada za prawidłowy rozwój emocjonalny malucha, przetwarzanie doświadczeń i konsolidację wspomnień emocjonalnych. Całość tego stanu trwa zwykle od 5 do 30 minut.
Ciekawostką na temat snu jest to, iż noworodki oraz niemowlęta mają większe zapotrzebowanie na sen w stosunku do starszych dzieci. Przesypiają one tak naprawdę większą część dnia i nocy, w dodatku przez większość czasu będąc w fazie REM. Ponadto maluchy mają bardzo zróżnicowane preferencje dotyczące trybu snu – część z nich osiąga szczyt komfortu, śpiąc razem z rodzicami, inne lepiej się wysypiają w samotności (choć to drugie zdarza się dość rzadko).
Jak dbać o zdrowy sen dziecka? Niezwykle ważne jest, aby wypracować pewną rutynę dotyczącą higieny snu. Mowa rzecz jasna o utrzymaniu w tym zakresie regularności oraz wspieraniu prawidłowego rytmu dobowego. Maluszek powinien spać w komfortowych warunkach, w ciszy, w dobrze wentylowanym pomieszczeniu, a także w odpowiedniej temperaturze. Istotne pozostaje także to, pod czym śpi pociecha. Najlepiej, by pościel lub narzuta były wykonane z przyjemnego w dotyku, naturalnego materiału.
Wpływ snu na rozwój poznawczy
Pierwsze miesiące obecności dziecka na tym świecie to czas, kiedy sen jest jednym z najważniejszych czynników w jego dorastaniu. Wpływ snu na rozwój funkcji poznawczych malucha jest nieoceniony.
Badania naukowe jednoznacznie udowadniają, że niemowlęta, których sen jest regularny i głęboki, mają większe szanse na to, że ich umysł będzie się rozwijał prawidłowo. Sen umożliwia im przetwarzanie i zapamiętywanie informacji, ale także pozwala na lepszą organizację i kategoryzację zdobytej wiedzy.
Sen a procesy pamięciowe
Warto też wspomnieć o wpływie snu na proces przyswajania informacji i uczenia się. Badania przeprowadzone przez University of Notre Dame wykazały, iż maluchy, które dobrze śpią, są bardziej skoncentrowane, a ich nauka przynosi lepsze rezultaty. Sen bowiem umożliwia utrwalenie i zapamiętanie świeżo nabytej wiedzy oraz umiejętności.
Czasami można spotkać się z opiniami, że gdy dziecko śpi, to w zasadzie niczym się nie zajmuje. Jest to błędne myślenie, ponieważ podczas snu mózg maluszka przez cały czas pracuje, w dodatku bardzo ciężko. Wówczas jeszcze raz analizuje on informacje, które szkrab zdobył podczas aktywności, a następnie porządkuje tę wiedzę. Proces ten jest po to, aby maluch zapamiętał to, co najistotniejsze i kolejnego dnia mógł z tego korzystać jak z narzędzi, np. do gromadzenia kolejnych danych. Wszystko to jest możliwe, ponieważ mózg w trakcie snu miał szanse usystematyzować nowe rzeczy.
Dziecko rośnie podczas snu
Rozwój fizyczny oraz wzrost także są zależne od snu. Przez całą dobę przysadka mózgowa produkuje somatotropinę, czyli hormon odpowiedzialny za wzrost. Jednak ilość w jakiej jest wydzielana ta substancja, pozostaje zależna od pory – najwięcej somatotropiny powstaje w nocy, zaraz po zaśnięciu, gdy sen staje się głęboki.
Jeśli tryb życia dziecka ma nieregularny charakter, może dojść do zaburzenia procesu wydzielania somatotropiny, czego konsekwencją jest spowolnienie wzrostu malucha. Co więcej, nieprzerwany sen pomaga jego ciału wchłonąć niezbędne dla jego zdrowia składniki odżywcze. Warto dodać, że podczas pierwszych miesięcy życia bobasa rośnie on z prędkością aż pół milimetra nw skali dnia.
Akcja REGENERACJA
Gdy dziecko śpi, w jego organizmie zachodzi wiele bardzo ważnych procesów. Produkowany jest wówczas nie tylko hormon odpowiedzialny za wzrost, ale również neuroprzekaźniki – substancje umożliwiające komórkom układu nerwowego komunikowanie się ze sobą. Mowa tutaj m.in. o:
- serotoninie, tzw. hormonie szczęścia – reguluje ona sen, apetyt i temperaturę ciała; najwięcej produkują jej noworodki;
- dopaminie – wpływa ona na koordynację i prawidłowe napięcie mięśni, a także na różnego rodzaju procesy emocjonalne;
- acetylocholinie – odpowiada za zapamiętywanie.
Ważne: Wszystkie wymienione powyżej substancje są wydzielane w bardzo konkretnym czasie podczas snu i w określonej ilości. Jeśli sen ma nieregularny charakter lub jego ilość jest niewystarczająca, dochodzi do zaburzenia ich produkcji, czego skutkiem jest nerwowość u dziecka. Staje się ono również marudne i nie wykazuje chęci do zabawy.
Trening dla mózgu
Podczas codziennej aktywności dziecko korzysta z naprawdę niewielkiej części swojego mózgu. Warto jednak wiedzieć, iż w trakcie snu dochodzi do pobudzenia obszarów, które za dnia są praktycznie nieczynne.
Sen ma za zadanie między innymi przygotować malca do wyzwań, które przyniesie kolejny dzień. Nie bez powodu tak często wspomina się o tym, że umysł dziecka jest niesamowicie chłonny. Sen niejako wydobywa ten ukryty potencjał.
Rozwój emocjonalny dziecka
Kolejnym istotnym aspektem jest to, że sen stanowi ważny element w rozwoju społecznym dziecka. Jeśli sen ma regularny charakter, maluch ma większe szanse na to, iż będzie w stanie właściwie reagować na bodźce społeczne oraz prawidłowo rozwinie umiejętność komunikacji. Dziecko, które dobrze sypia, zwykle jest bardziej błyskotliwe oraz wykazuje większe zaufanie wobec innych ludzi. Analogicznie – brak snu może doprowadzić do ciągłego rozdrażnienia oraz problemów z interakcjami.
Wpływ snu na zdrowie emocjonalne malca jest ogromny. Jeśli noworodki i niemowlęta śpią zbyt krótko lub jakość ich snu pozostawia wiele do życzenia, stają się one podatniejsze na różnego rodzaju problemy, jak np. drażliwość, trudności z koncentracją, frustracja. Ponadto zmęczenie sprawia, że nie potrafią sobie one radzić z tymi emocjami, co tylko pogarsza ich stan. To kolejny powód, aby starać się zapewnić dzieciom spokojną i niczym niezmąconą nocną regenerację.
Co to jest ślad pamięciowy?
Badania naukowe prowadzone nad fizjologią snu niemowlaków wykazały, że sen stanowi nie tylko najlepszy możliwy sposób na regenerację organizmu, ale ma on także ogromne znaczenia dla kwestii organizacji pamięci, ponieważ – jak już wspomniano – wtedy właśnie pozyskane w trakcie dnia informacje zamieniają się w twardą i ustabilizowaną wiedzę.
Rozwijając nieco ten temat, warto wspomnieć, iż naukowcy z Uniwersytetu Maxa Plancka w Niemczech podjęli się przeprowadzenia badania na niemowlętach mających od 9 do 16 miesięcy, które polegało na tym, aby maluchy spróbowały przyporządkować nazwy różnych przedmiotów do obiektów, które im pokazywano.
Pierwsza grupa dzieci po wykonaniu zadania zasnęła na dwie godziny, a te z grupy drugiej wcale nie poszły spać; zamiast tego cały czas oddawały się zabawie ze swoimi rodzicami oraz innym interesującym je wówczas aktywnościom.
Jakie były wyniki eksperymentu? Otóż okazało się, że uczestnicy z grupy pierwszej zapamiętali wszystkie sekwencje wzorów, a dopasowanie właściwej nazwy do wskazywanego przedmiotu nie sprawiło im większej trudności. Natomiast dzieci, które wcześniej nie zasnęły, miały sporo problemów z tym, aby wykonać zadanie poprawnie.
Dlaczego wynik badania był właśnie taki? Badanie elektroencefalografem wykazało, że w trakcie drugiej fazy snu doszło do zwiększenia częstotliwości impulsów, nazywanych niekiedy wrzecionem snu. Ich zadaniem jest wspieranie procesów pamięciowych oraz umiejętności klasyfikowania obiektów. Nietrudno więc jest dojść do wniosku, że mózg podczas snu realnie się uczy nowych rzeczy.
Z całą pewnością większość osób pamięta, jak za czasów szkolnych ktoś od czasu do czasu wyrażał opinię, że nauka jest skuteczniejsza, kiedy zamiast powtarzania w kółko różnych regułek po prostu się zaśnie. Prowadziło to niekiedy do absurdów, takich jak spanie z głową na książkach, aby wiedza mogła szybciej dojść do mózgu. Dziś może wydawać się nam to zabawne, może nawet infantylne, jednak trzon tej teorii jest jak najbardziej prawdziwy. Nauka jest efektywniejsza, gdy zaśniemy zaraz po zdobyciu nowych informacji, ponieważ wówczas dajemy naszym mózgom szansę szybszego utrwalenia, uporządkowania i zapamiętania zdobytej wiedzy. Działa to tak samo jak u noworodków, jednak u najmłodszych całość tego procesu jest o wiele silniejsza niż u dorosłych. Mechanizm jednak pozostaje ten sam.
Skutki niedoboru snu
Chroniczne niewyspanie to „recepta” na poważne zakłócenia gospodarki hormonalnej. Gdy śpimy, szyszynka wydziela melatoninę, czyli hormon odpowiedzialny za regulację całego rytmu dobowego malca. W przypadku niemowląt mających nie więcej niż 3 miesiące szyszynka nie wytwarza melatoniny, dlatego też tak małe dzieci nie mają ściśle określonego rytmu dobowego, tak jak starsze maluchy i dorośli. Takie maluszki zasypiają wtedy, gdy mają pełne brzuchy, a więc to właśnie w ich prawidłowym karmieniu tkwi właściwe dbanie o higienę snu najmłodszych.
U starszych dzieci jest nieco inaczej, ponieważ nieprawidłowości w zakresie wydzielania melatoniny prowadzą do zwiększenia się ilości produkowanego przez ich mózgi kortyzolu, czyli hormonu stresu. W związku z tym brak regularnego i jakościowego snu upośledza wydolność organizmu, a praca enzymów wątrobowych zostaje zakłócona. Ten problem jest bardzo poważny i nie należy go bagatelizować. Trzeba mieć świadomość, że zaledwie jedna nieprzespana noc znacząco obniża poziom limfocytów znajdujących się we krwi. Limfocyty natomiast odpowiadają za kwestie poprawnej odpowiedzi immunologicznej.
Coraz częściej poruszany jest też temat wahań poziomu cukru we krwi spowodowany brakiem snu. Istnieją racjonalne podejrzenia, że może być to jeden z istotniejszych powodów występowania otyłości zarówno wśród dzieci i nastolatków, jak i osób dorosłych.
Wiele badań naukowych skupia się na tym, aby wskazać, co jest istotą optymalnej ilości snu w rytmie dobowym ludzi. Niemowlęta, które mało śpią, przejawiają kłopoty w zakresie koncentracji oraz pamięci. U takich dzieci występuje większa płaczliwość i zły nastrój, a ponadto dają się zaobserwować trudne emocje (np. agresja), z którymi nie potrafią sobie radzić, występują też kryzysy psychiczne.
Nie tylko ilość, ale też jakość snu
Jak ułatwić niemowlęciu zasypianie i zapewnić zdrowy sen? Na początku warto zastanowić nad tym, z czego wynikają ewentualne problemy w tym zakresie. Bywa, iż jest to skutek choroby lub innej nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu maluszka. Ten problem dotyczy zaskakująco dużej grupy dzieci. Najczęściej są to takie dolegliwości, jak: świąd skóry, ból, alergia i/lub obecność pasożytów. W każdym przypadku konieczna jest wizyta u pediatry w celu uzyskania diagnozy oraz wdrożenia właściwego leczenia. Niekiedy u pociechy występują także zaburzenia oddychania i napięcia mięśniowego, refluks żołądkowo-przełykowy, patologie sensoryczne, a także niedobory żelaza. Wszystko to może objawiać się trudnościami w obrębie snu.
Kiedy stany chorobowe zostaną wykluczone, należy zastanowić się nad działaniami, których celem jest poprawienie samego sposobu zasypiania oraz spania niemowlęcia. Wiele osób jest przekonanych, że powinno ono spać we własnym łóżeczku i w osobnym pomieszczeniu. To ogromny błąd. Dzieci śpiące w ten sposób mają zwykle spore problemy z krótkimi drzemkami oraz stosunkowo często przebudzają się w nocy. Dzieje się tak dlatego, że bliskość należy do fizjologicznych potrzeb noworodków. W trakcie ciąży mama nosiła go, kołysała i bujała, po urodzeniu więc maluch nadal oczekuje tego rodzaju atencji.
Wniosek? Trening spania, jaki często jest stosowany przez świeżo upieczonych rodziców, niestety w niczym nie pomoże. Takie działania mogą jedynie zaszkodzić ze względu na to, że rozregulowują one właściwe funkcjonowanie malucha. Podobnie jest z zostawianiem dziecka samemu sobie, gdy ono płacze. Niczego się w ten sposób nie uczy, a jedynie sprawia się, iż zostaje podniesiony poziom kortyzolu we krwi pociechy, co z kolei jeszcze mocniej zwiększa problemy w zakresie snu.
Jak zatem poprawić jakość snu dziecka? Przede wszystkim warto zadbać o następujące kwestie:
- Optymalna temperatura w pomieszczeniu, w którym śpi niemowlę. Zwykle jest to około 20 stopni Celsjusza, czyli ani zbyt ciepło, ani zbyt zimno.
- Odpowiednia piżamka, czyli taka wykonana z naturalnej, oddychającej tkaniny. Strój do spania powinien być luźny i nie krępować ruchów.
- Jednorazowa pieluszka – musi być chłonna, ponieważ dzieci bardzo szybko reagują na wilgoć, co przekłada się na ich przebudzenia.
- Ustabilizowany harmonogram dnia – po okresie noworodkowym dobrze jest uczyć pociechę, że sen nocny zaczyna się o określonej porze, zaraz po kąpieli i karmieniu. Rutyna jest tutaj bardzo ważna.
- Karmienie – noworodki śpią dobrze wtedy, gdy mają pełne brzuszki.
Innym zagadnieniem zasługującym na uwagę jest wprowadzenie do codzienności pewnych rytuałów, które wpływają na zwiększenie się poczucia bezpieczeństwa u maluszka oraz sprawiają, że rytm ich dnia i nocy jest dla nich bardziej przewidywalny. Świetnym rozwiązaniem, które ułatwi wypoczynek podczas snu, jest wykąpanie dziecka z zastosowaniem nawilżającej oliwki oraz wykonanie masażu Shantala. Sprawdzi się też zrezygnowanie z ostrego światła w pomieszczeniu oraz śpiewanie kołysanek. Wówczas maluch ma możliwość pełnego rozluźnienia, co przekłada się na zminimalizowanie wszelkich problemów ze snem, jaki jest niezbędny, aby niemowlak mógł się prawidłowo rozwijać.
