Rola położnej w diagnozowaniu alergii skórnych u niemowląt

Układ immunologiczny i jego zadania

Układ immunologiczny jest układem narządów, którego zadaniem jest umożliwienie działania mechanizmom odpornościowym. Składa się z naczyń chłonnych, narządów limfatycznych, komórek układu odpornościowego, cytokin prozapalnych, przeciwciał itd. Rozróżnia się odporność wrodzoną oraz nabytą, a ich działanie w odpowiedzi na patogen jest synchroniczne. Różnice między poszczególnymi typami odporności przedstawia tabela 1.
 

Tabela 1. Odmienności między odpornością wrodzoną i nabytą (opracowanie własne na podstawie dostępnej literatury)

Stymulacja układu odpornościowego odbywa się na przestrzeni całego życia w wyniku kontaktu z różnego rodzaju patogenami. W związku z postępem medycyny i rekomendacjami specjalistów obecnie stymuluje się organizm dziecka także w sposób sztuczny, poprzez szczepienie na najbardziej niebezpieczne choroby zakaźne (np. odra, różyczka), choroby wieku dziecięcego (np. ospa wietrzna, infekcja rotawirusowa) bądź niektóre choroby bakteryjne (meningokoki, pneumokoki, tężec).
W zależności od indywidualnych predyspozycji organizmu reakcja układu odpornościowego po ekspozycji na dany alergen może być ledwo zauważalna albo skutkować nawet wstrząsem anafilaktycznym. Każdy rodzic powinien zatem znać objawy i doraźne metody radzenia sobie z objawami alergii u swojego dziecka.

Ciekawostki:

• Kalendarz szczepień nieustannie się zmienia. W 1960 r. szczepiono przeciwko zaledwie pięciu chorobom: gruźlicy, błonicy, tężcowi, krztuścowi oraz ospie prawdziwej. W 2023 r. kalendarz uwzględnia ich aż 12 (opcjonalnie nawet 18). Dostępne są także szczepionki skojarzone (5 w 1, 6 w 1).
• Oficjalna eradykacja ospy prawdziwej została ogłoszona przez WHO 9 grudnia 1979 r., a ostateczne wyeliminowanie choroby nastąpiło oficjalnie 8 maja 1980 r.
• Pierwsze uodpornienia na ospę prawdziwą zaobserwowano wśród osób, które opiekowały się bydłem zakażonym wirusem krowianki. Dzięki kontaktowi nabierały one odporności również przeciwko ospie prawdziwej.

Skóra noworodka i niemowlęcia – odmienności anatomiczne

Skóra noworodka i niemowlęcia stanowi skuteczną barierę dla wszelkich patogenów, jednak naruszenie jej ciągłości jest znacznie łatwiejsze niż u starszego dziecka czy osoby dorosłej. Z uwagi na specyficzną budowę i wrażliwość skóry najmłodszych dzieci częściej można u nich zaobserwować także zmianę pigmentacji, wykwity, wypryski i wysypkę. Należy zatem podkreślić najważniejsze odmienności anatomiczne w układzie powłokowym noworodków:

• Grubość – skóra dziecka jest tym cieńsza, im wcześniej maluch przyszedł na świat. U wcześniaka może wynosić około 27,4 mikrometra, czyli prawie połowę mniej niż u dorosłego człowieka.
• Luźne połączenie komórek naskórka – w przeciwieństwie do osoby dorosłej, u której połączenia są zwarte; czyni to skórę noworodka podatną na wystąpienie odczynów pęcherzowych.
• Skóra właściwa – w przeciwieństwie do skóry osoby dorosłej, u noworodka występuje mniej kolagenu i włókien elastycznych.
• Melanosomy – występują u noworodków i niemowląt w znacznie mniejszej liczbie niż u osoby dorosłej, co czyni skórę dziecka mało odporną na promieniowanie ultrafioletowe, a tym samym podatną na oparzenia słoneczne.
• Gruczoły ekrynowe (potowe) – nie wykazują aktywności, stąd brak pocenia się u noworodków.
• Owłosienie – w przeciwieństwie do osób dorosłych, skóra noworodka pokryta jest delikatnym lanugo (meszkiem).

Powyższe właściwości sprawiają, iż skóra noworodka i niemowlęcia stanowi jeden z wyznaczników stanu zdrowia dziecka – często manifestuje pierwsze symptomy nietolerancji pokarmowych, nadwrażliwości na niektóre tekstylia, uczulenia na środki higieniczne, a także wiele chorób.
 

Tabela 2. Rodzaje zmian skórnych, z którymi może spotkać się położna środowiskowa (opracowanie własne)