Suplementacja w okresie ciąży. Co warto rekomendować ciężarnej?

Suplementacja to poważna sprawa i nie należy przeprowadzać na sobie eksperymentów ze stosowaniem witamin i minerałów metodą prób i błędów. Zawsze należy przedyskutować takie działania z lekarzem, szczególnie gdy dotyczy to ciężarnej. 

Czym są witaminy i suplementy diety?

Ludzkie ciało potrzebuje wielu składników odżywczych, aby móc funkcjonować prawidłowo. Mowa jest tutaj o witaminach, minerałach, białku, tłuszczach, błonniku i węglowodanach.
Czym są witaminy? To nic innego jak związki organiczne, jakich ciało człowieka nie jest w stanie wyprodukować samodzielnie. Wyjątkiem jest tutaj witamina D, którą skóra wytwarza pod wpływem promieniowania ultrafioletowego. Poza tym większość witamin przyswajamy bezpośrednio z pożywienia.
Suplementy diety są to natomiast preparaty stworzone po to, aby uzupełniać ewentualne niedobory określonych składników w organizmie. Mogą mieć one postać multiwitamin, pojedynczych minerałów, kapsułek zawierających oleje oraz produktów ziołowych.

Jakie witaminy i minerały są niezbędne ciężarnym?

Prawidłowe odżywianie się w trakcie trwania ciąży jest kluczowe dla zdrowego wzrostu oraz rozwoju płodu. Przyszłe mamy powinny spożywać tyle cennych witamin i minerałów, żeby zaspokoić potrzeby zarówno swoje, jak i rosnącego w brzuchu maleństwa. 
Ciężarne potrzebują większych ilości niektórych składników odżywczych, w tym między innymi białka, kwasu foliowego, jodu, żelaza, witaminy C oraz B12. 
Kwas foliowy jest niezbędny, ponieważ pomaga zapobiegać wadom cewy nerwowej, takim jak np. rozszczep kręgosłupa. Dlatego zaleca się przyjmowanie zawierających tę substancję suplementów diety na miesiąc przed planowanym poczęciem oraz przez pierwszy trymestr ciąży. 
Jeśli chodzi o jod, to potrzebuje go rozwijający się mózg dziecka oraz jego układ nerwowy. Żelazo natomiast stanowi profilaktykę anemii u matki i zapobiega niskiej masie urodzeniowej maluszka. 
Warto także wspomnieć o witaminach B12 i D. Są one szczególnie ważne, ponieważ stanowią rodzaj wsparcia układów: szkieletowego oraz nerwowego. Nie należy też zapominać o witaminie C, która poprawia wchłanialność żelaza bezpośrednio z diety.
Poza kwasem foliowym, witaminą D, jodem oraz innymi substancjami zaleconymi przez lekarza, warto wspomnieć również o suplementach diety zawierających kwasy omega-3. Najnowsze badania naukowe dotyczące tego składnika odżywczego wykazały, że może on obniżać ryzyko przedwczesnego porodu. Na uwagę zasługują również probiotyki, ponieważ pomagają kontrolować poziom glukozy we krwi przez okres ciąży. 

Kiedy potrzebna jest wyższa dawka kwasu foliowego?

Poza przyjmowaniem kwasu foliowego w suplementach, warto też starać się pozyskiwać go z żywności. Znajduje się on np. w zielonych warzywach liściastych, płatkach owsianych oraz w tłuszczach (m.in. masło orzechowe i migdałowe).
Co jednak w sytuacji, gdy zachodzi prawdopodobieństwo, iż ciąża jest dotknięta wadami cewy nerwowej? W takiej sytuacji lekarz powinien zalecić preparat z wyższą dawką kwasu foliowego (zwykle 5 mg). Taka suplementacja powinna zakładać codzienne spożycie tej substancji i być kontynuowana do 12. tygodnia ciąży. 
Wyższe ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej pojawia się, gdy:

• matka lub ojciec cierpią z powodu tego problemu,
• w rodzinie były przypadki osób dotkniętych tymi wadami,
• w poprzedniej ciąży pojawił się podobny kłopot,
• matka choruje na cukrzycę,
• ciężarna przyjmuje leki przeciwko padaczce,
• przyszła mama przyjmuje leki antyretrowirusowe na HIV.

Jeśli którykolwiek z wyżej wymienionych problemów dotyczy kobiety w ciąży, powinna ona porozmawiać na ten temat ze specjalistą. Wówczas zostanie jej przepisany odpowiedni preparat. Warto też pamiętać, iż lekarz prowadzący może zlecić dodatkowe badania przesiewowe. 

Czy suplementacja jest konieczna?

Przede wszystkim trzeba pamiętać, że suplementacja nigdy nie powinna być traktowana jako substytut pełnowartościowej i zbilansowanej diety. Jest ona wyłącznie uzupełnieniem jadłospisu i formą wsparcia dla organizmu. Zazwyczaj zaleca się, aby ciężarne przyjmowały preparaty ze wspomnianym już kwasem foliowym, jodem oraz witaminą D, jednak nie w każdym przypadku potrzebna jest wielomiesięczna terapia tymi składniami. 
Jednak włączenie suplementów diety jest zazwyczaj nieuniknione, gdy przyszła mama:

• jest wegetarianką lub weganką i nie dostarcza swojemu organizmowi wystarczającej ilości witaminy B12,
• nie ma wystarczającej ilości wapnia, który jest niezbędny dla zachowania zdrowych kości,
• ma zbyt niski poziom żelaza we krwi,
• nie zapewnia wystarczającej ilości kwasów tłuszczowych omega-3 
• w diecie. 

Każdorazowo jeśli pojawiają się wątpliwości, czy suplementacja jest priorytetowa, czy też nie, należy skonsultować się w tej sprawie z lekarzem prowadzącym.

Czy warto sięgać po tzw. multiwitaminy?

Multiwitamina – jak sama nazwa wskazuje – stanowi połączenie różnych witamin oraz minerałów, najczęściej występujące w formie tabletek lub kapsułek. Takie kompaktowe rozwiązanie stało się w ostatnich latach niesamowicie popularne, jednak trzeba mieć świadomość, iż nie jest to propozycja dla każdego. Nie bez powodu ta opcja wciąż wzbudza tak wiele kontrowersji. 
Istnieją multiwitaminy stworzone z myślą o ciężarnych (zawierają one witaminy i minerały prenatalne). Jeśli ich spożywanie zostanie zalecone przez lekarza, warto go posłuchać. Jednocześnie trzeba przez cały czas dbać o to, aby jeść zdrowo. Zbilansowana dieta to absolutny priorytet. Ponadto nie należy włączać do codzienności multiwitamin, które nie są przeznaczone dla pań oczekujących na dziecko.

Na które witaminy lepiej uważać?

Ciało ciężarnej potrzebuje określonych ilości poszczególnych składników odżywczych. Przekraczanie zalecanych dawek może przynieść więcej szkody niż pożytku, a więc należy tego unikać. 
Przykład? Wysokie dawki witamin: A, C, E mogą stanowić realne zagrożenie dla zdrowia. Z tego powodu zwykle zaleca się poszukiwanie tych konkretnych składników odżywczych bezpośrednio w żywności, suplementy z nimi zazwyczaj nie są wskazane.
Niech to będzie jasne: wszystkie wyżej wspomniane witaminy są ważne dla zdrowia ciężarnych, jednak nie ma potrzeby włączania do diety ich specjalnej, skondensowanej dawki. Na przykład witamina C chroni komórki oraz pomaga im zachować zdrowie na dłuższy czas. Występuje ona w licznych warzywach i owocach, a więc utrzymanie jej prawidłowego stężenia we krwi nie jest trudne. Wystarczy zatem jeść np. pomarańcze, paprykę, truskawki, porzeczki, brokuły czy też brukselkę, aby uchronić się od jej niedoborów. 

Czym jest DHA?

DHA, czyli kwas dokozaheksaenowy, to składnik należący do grupy wielonasyconych kwasów tłuszczowych (tj. omega-3). Utrzymanie jego prawidłowej ilości w organizmie jest bardzo ważne zarówno w okresie trwania ciąży, jak i karmienia piersią. Dlaczego? Ponieważ substancja ta jest niezbędna dla poprawnego rozwoju na poziomie komórkowym i neuronowym. To właśnie ona zapewnia właściwą ostrość wzroku oraz wpływa na rozwój psychomotoryczny dziecka.
Kwasy DHA zmniejszają także ryzyko wystąpienia depresji u świeżo upieczonej mamy. Jeśli w organizmie dochodzi do niedoboru DHA, może sprowokować to przedwczesny poród, a także doprowadzić do rozwinięcia się preeklampsji (tj. stanu przedrzucawkowego). 
W jakiej żywności szukać kwasów DHA? Ich duże ilości można znaleźć w tłustych rybach i owocach morza. Jednocześnie jednak trzeba wiedzieć, że podczas ciąży należy ograniczyć spożycie ryb przez wzgląd na zawartą w nich rtęć. Zalecana dzienna dawka DHA to 200 mg. Suplementy z DHA są jak najbardziej wskazane dla ciężarnych (o ile tak zaleci lekarz). 

Weganizm lub wegetarianizm w ciąży

Zróżnicowana oraz prawidłowo zbilansowana dieta roślinna powinna zapewnić wystarczającą ilość cennych składników odżywczych zarówno przyszłej mamie, jak i rozwijającemu się w jej łonie dziecku. 
Jednak weganki i wegetarianki muszą stale kontrolować poziom żelaza oraz witaminy B12 w swoim organizmie. W tym celu najlepiej skonsultować się ze swoim lekarzem. Przy okazji warto też upewnić się, czy nie istnieją jeszcze inne witaminy bądź minerały, które warto wówczas włączyć do codziennej diety. 

Suplementacja żelaza w ciąży

Podczas ciąży zapotrzebowanie kobiety na żelazo bardzo wzrasta. Wynika to bezpośrednio z potrzeb rozwijającego się malucha, popłodu (tj. łożyska oraz błon płodowych), a także zwiększenia się objętości mięśnia macicy. Niedobór żelaza stanowi autentyczne zagrożenie dla zdrowia, ponieważ to właśnie on jest najczęstszą przyczyną występowania niedokrwistości w okresie oczekiwania na dziecko. 
Mimo wszystko nie zaleca się suplementowania żelaza przez wszystkie przyszłe mamy. Dlaczego? Ponieważ nadmiar tego pierwiastka jest tak samo groźny, jak jego niedobór. Z bieżących badań naukowych wynika, że zbyt duża ilość żelaza w diecie może mieć negatywny wpływ na przebieg ciąży. To właśnie dlatego Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje włączenie preparatów zawierających żelazo tylko wtedy, gdy u ciężarnej wystąpiła anemia lub niepokojąco niskie stężenie ferrytyny.
Trzeba wiedzieć, iż stężenie ferrytyny odzwierciedla stan zapasów żelaza zgromadzonych przez organizm. Zatem u ciężarnych, u których jej poziom wynosi około 60–70 µg/l, bardzo prawdopodobne jest, że nie zaistnieje niedobór żelaza. W tej grupie nie ma zatem potrzeby włączania do diety suplementów żelaza. Jeśli jednak stężenie ferrytyny wyniesie < 60 µg/l, to nawet jeśli nie ma przy tym współistniejącej anemii manifestującej się poprzez obniżoną zawartość hemoglobiny, sięgnięcie po preparaty z żelazem po 16. tygodniu ciąży może być więcej niż wskazane (mowa o niewysokich dawkach, do 30 mg na dobę).
Każda kobieta oczekująca dziecka musi ponadto starać się uzupełniać ten pierwiastek poprzez codzienną dietę. Bardzo dużo żelaza znajduje się w podrobach, różnych roślinach strączkowych, zielonych warzywach oraz w natce pietruszki. Jednak żelazo znajdujące się w produktach roślinnych charakteryzuje się niższą przyswajalnością niż to z produktów odzwierzęcych. 

Suplementy diety z jodem dla ciężarnych

W trakcie trwania ciąży zwiększa się też zapotrzebowanie na inny pierwiastek – jod. Wynika to przede wszystkim z tego, że kobieta traci go przez nerki, co z kolei stanowi konsekwencję bieżących potrzeb rosnącego maleństwa. 
Niedobór jodu może powodować niedoczynność tarczycy, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, upośledzenia umysłowe, jak również niedosłuch (w skrajnych przypadkach również głuchotę) u noworodków. Głównymi źródłami jodu w pożywieniu jest jodowana sól, jajka, ryby oraz nabiał. 
Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników rekomenduje, aby wszystkie kobiety w ciąży (za wyjątkiem tych z chorobami tarczycy) przyjmowały jod w dawce od 150 do 200 mcg na dobę. W przypadku pań z problemami tarczycowymi suplementacja jodem również jest realna, jednak musi się ona odbywać pod ścisłą kontrolą stężenia hormonów tarczycy, jak również przeciwciał przeciwtarczycowych. Oczywiście całość tych działań powinna pozostawać pod czujnym okiem lekarza prowadzącego. 

Witamina D w ciąży

Witamina D jest niesamowicie ważna dla zdrowia, szczególnie w przypadku ciężarnych kobiet. Jej prawidłowy poziom we krwi sprawia, że można utrzymać właściwą gospodarkę wapniem i fosforem. W praktyce oznacza to lepsze warunki dla zachowania zdrowych i mocnych kości oraz zębów. Ponadto witamina D jest także niezbędna dla właściwego działania układu mięśniowego. 
Warto wspomnieć, że witamina D jest pozyskiwana bezpośrednio ze słońca. W miesiącach letnich bardzo trudno o jej niedobór. Jednak mieszkanki Polski pozostają narażone na niedobór witaminy D ze względu na długą jesień i zimę, w trakcie których ilość słonecznej witaminy jest mocno ograniczona. Kobiety, których większość ciąży przypada na chłodne i zimne miesiące, powinny poświęcić uwagę właśnie kwestii suplementacji witaminy D. 
W pożywieniu dobrym źródłem witaminy D są np. tłuste ryby (łosoś, sardynki, makrela) oraz jajka. Niestety, bardzo trudno jest zapewnić organizmowi optymalną ilość tej witaminy wyłącznie poprzez dietę.
Do czego prowadzi niedobór witaminy D? Jego konsekwencją są choroby kości (np. krzywica u dzieci i osteoporoza u dorosłych). W przypadku ciężarnych może on być powodem wystąpienia powikłań, takich jak przedwczesny poród i/lub niska waga urodzeniowa dziecka. 
Płynie z tego jasny wniosek, że witamina D odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu dobrego stanu zdrowia u kobiet w ciąży. 

Zawsze i przede wszystkim: racjonalna dieta 

Suplementy są ważne i jak najbardziej wskazane, jednak nigdy nie powinny one być traktowane jak magiczne kapsułki, które są w stanie zastąpić zbilansowane posiłki. Racjonalna dieta w okresie ciąży (i nie tylko) powinna być źródłem energii oraz wszelkich cennych składników odżywczych, bez których po prostu nie da się normalnie i zdrowo funkcjonować. Mowa w tym przypadku nie tylko o ilości określonych substancji, ale także o ich propozycjach w jadłospisie.
Oto kilka zasad, o których warto pamiętać:

• Istotna jest różnorodność. Posiłki powinny być bogate we wszystkie grupy żywności, podawane we właściwej ilości i być uzupełniane płynami. Warto tak projektować swoje talerze, aby znajdowały się na nich różnorodne warzywa, wypełniacze zbożowe i dobrej jakości mięso. Jednocześnie trzeba pamiętać, że przesada jest wrogiem każdego, kto chce się zdrowo odżywiać. Zarówno zbyt mało, jak i zbyt dużo określonych minerałów lub witamin może działać na szkodę organizmu, szczególnie kobiety ciężarnej.
• Regularne spożywanie posiłków. Optymalnie jest jeść 5–6 razy na dobę w odstępach 3–4 godzin.
• Umiarkowanie w jedzeniu. Rola spożywania pokarmów jest taka, że mają one zapewnić energię, którą w tym przypadku wyraża się w kaloriach. Przekraczanie zalecanej liczby kalorii w ciągu doby prowadzi do rozwinięcia się wielu nieprawidłowości, podobnie zresztą jak pozostawanie w dużym deficycie kalorycznym. Co istotne, zgodnie z opinią lekarską kaloryczność żywienia ciężarnych nie ulega zbyt wielkim zmianom. Wzrasta ona o zaledwie 360 kalorii w drugim trymestrze oraz o 475 kalorii w trzecim.
• Unikanie tzw. pustych kalorii. Takie produkty, jak chipsy, ciastka i inne produkty wysoko przetworzone, nie dostarczają organizmowi niezbędnych składników odżywczych. Ich spożycie najczęściej jest szkodliwe w dłuższej perspektywie, a przede wszystkim, jeśli jemy takie rzeczy regularnie, doprowadzimy się w końcu do otyłości. Choć ciężarne miewają zachcianki na różnego rodzaju produkty spożywcze, to powinny się raczej wystrzegać tych niezdrowych przekąsek.
• Rozsądna aktywność fizyczna. Kobiety w ciąży powinny, a nawet muszą pozostawać w ruchu, jednak nie należy w tym względzie przesadzać. Ponadto warto tę kwestię przedyskutować z lekarzem.
• Suplementowanie tylko tych składników, których w danej chwili naprawdę się potrzebuje.
• Picie odpowiedniej ilości płynów. Jest to warunkiem tego, aby gospodarka wodno-elektrolitowa mogła działać poprawnie. Kobiety w ciąży powinny pić około dwóch i pół litra wody dziennie. 

Podsumowanie

Suplementacja u ciężarnych jest istotnym elementem dbania o zdrowie matki oraz rozwijającego się w niej płodu. Właściwie dobrany zestaw minerałów oraz witamin może okazać się kluczowy w profilaktyce wad rozwojowych i niedoborów składników odżywczych. Może stanowić także wsparcie dla rozwoju mózgu i układu nerwowego maleństwa. Jednak warto pamiętać, że suplementy diety nie są w stanie zastąpić zdrowej i zrównoważonej diety, czyli bogatej w produkty odżywcze. Ponadto, zawsze przed włączeniem do codziennej diety określonych składników odżywczych warto skonsultować się z lekarzem, który dobierze odpowiednie preparaty dostosowane do indywidualnych potrzeb danej kobiety. Istotne jest też, aby suplementy były sprawdzone pod względem jakości i spełniały wszelkie wymagania bezpieczeństwa.